Diyabette Ayak Sağlığı: Diyabette Koruyucu Ayak Bakımı için İpuçları

Diyabette ayak sağlığı ve koruyucu ayak bakımı diyabetlinin yaşamında önemli rol oynar.

Diyabet (şeker) hastalığı, diyabetli bireylerde ayak sağlığını da etkileyen kronik bir hastalıktır. Diyabetle yaşamda diyabetik ayak yaraları, diyabetli bireylerin karşılaşabileceği sağlık sorunlarından biridir. Diyabet hastalarının, diyabetik ayak yarası sorununun farkında olması ve koruyucu ayak bakımı ile ayak sağlığını koruması önemlidir.

Bu yazımda sağlıklı bir yaşam için diyabet hastalığında koruyucu ayak bakımının, nasıl olması gerektiğiyle ilgili sizlere bazı tavsiyelerim olacak.

Dünya genelinde 40 ila 60 milyon diyabetlinin, diyabetik ayak sorunundan etkilendiği öngörülür. Diyabetik ayak sorunu; diyabetlilerde en sık görülen, maliyeti yüksek olan ve ciddi sorun teşkil eden komplikasyonlardan biridir.

Diyabetlilerde ampütasyon (bir uzvun kısmen ya da tamamen kesilmesi) diyabeti olmayanlara göre 10 ila 20 kat daha yaygın görülür. Diyabetik ayak sorunu nedeniyle, her 30 saniyede bir ampütasyon gerçekleştiği tahmin edilir.

Diyabetli bireylerde; duyularda his kaybı (diyabetik nöropati), damar hasarları, geç iyileşen yaralar, mantar enfeksiyonu, su toplanması, iltihaplanma, batık tırnak sorunu, tırnak yapısında bozulmalar, parmaklarda deformite, pençe ayak sorunu ya da nasır oluşması gibi ayak sorunları görülür.

Diyabetik ayak yarası (ülser) sorunu, diyabetle yaşamda ayak sağlığını etkileyen en önemli sorunların başında gelir. Diyabetik ayak yarasının başlıca nedenleri arasında; eğitim eksikliği ya da koruyucu ayak bakımının ihmali, yüksek glikolizehemoglobin seviyesi, diyabet tanı süresi, diyabete bağlı nöropati sorunu, enfeksiyonlar, deride oluşan lezyonlar, diyabete bağlı vasküler hastalıklar, biyomekanik işlevsel fonksiyon kaybı ve şekil bozukluğu, travmalar ve ayak tabanında basınç yükünün artması vardır.  Yaş, cinsiyet, yanlış ayakkabı kullanımı ve kilo sorunu da diyabet ayak yarası riskini arttıran diğer faktörler arasındadır.

Diyabetle yaşamda, gelişebilecek diyabetik ayak sorunları; ayak sağlığıyla ilgili gerekli koruyucu önlemler alınmadığında bireysel, sosyal, ekonomik ve toplumsal sağlığa yük getirebilecek sorunlardır.

Diyabette Ayak Sağlığı Nasıl Etkilenir?

Diyabetle yaşamda, kan şekerleriniz yüksek ve dalgalı seyrediyorsa diyabetik ayak sorunları yaşamaya başlarsınız. Diyabetik ayak yarası sorunu, ayak sağlığınızı olumsuz etkileyen sorunların başındadır. Ayak sağlığını etkileyen diğer sorunlarsa şunlardır:

• Damar hasarı (Periferik damar hastalığı): Damarlarda kan dolaşımıyla ilgili sorun yaşandığında, damar yapısında bozulmalar görülür. Yeterli kan dolaşımı olmadığında, organlarda işlev bozukluğu gelişebilir. Yaraların iyileşmesi gecikebilir.

• Diyabetik nöropati olarak tanımlanan sinir hasarı: Sinirlerde hasar kaybı olduğunda ayaklarda ve parmak uçlarında his kaybı gelişebilir. Bu durum diyabetlilerde travma riskini arttırabilir.

• Atlet ayağı ve mantar enfeksiyonu: Parmak aralarında ya da ayak altında başlayarak, yaygın olarak tırnaklarda görülen bir cilt hastalığıdır. Sıkı ayakkabı veya çorap giyilmesi ve ayakların yıkanması sonrası parmak aralarının iyi kurulanmaması nedeniyle, nemli kalan ayaklarda gelişebilen bir sorundur.

• Nasır: Nasır sorunu deri kalınlaşmasıdır. Ayakta aynı bölgeye sürekli basınç olması veya sürekli sürtünme sonucu gelişir. Uygun olmayan ayakkabılar en önemli nedenidir.  

• Pençe ayak: Ayak parmaklarından birinin pençe şeklinde kıvrılması sorunudur. Nedeni genellikle uygun olmayan ayakkabı giyilmesidir. Tedavi için cerrahi müdahale gerekebilir.

• Hallux valgus deformitesi ve bunyon: Başparmağın, diğer parmakların üzerine doğru eğilmesi nedeniyle, başparmağın ve birinci tarak kemiğinin birleşme yerinin dışa doğru büyümesiyle gelişen şekilsel bozukluktur. Uygun olmayan ayakkabı giyilmesi neticesinde bu bölgede kızarıklık, şişlik ve enfeksiyon gelişebilir. Sivri burunlu ve dar ayakkabı giyilmesi de durumu kötüleştiren nedenler arasındadır. Sorun ilerlediğinde cerrahi tedavi gerekebilir.

• Batık tırnak: Sıklıkla ayak başparmağında görülen ve tırnağın yatağından farklı yol izleyerek, yumuşak doku içine ilerlemesi sonucu gelişen bir sorundur. Soruna genetik özellikler de neden olabilir. Travma, çarpmalar veya sıklıkla üstüne basma gibi durumlar tırnağın deri içine batmasına neden olan diğer faktörlerdir.

Topuk ağrısı ve su toplanması ise ayaklarda görülen diğer sorunlardır.

Diyabette Ayak Sağlığında Koruyucu Ayak Bakımı Nasıl Olmalı?

Diyabetle yaşamda, diyabetin ayak sağlığınızı olumsuz etkilememesi için koruyucu ayak bakımına, hassasiyetle önem vermeniz gerekir. Diyabet sağlık bakım uzmanı; doktorunuza ya da diyabet hemşirenize düzenli aralıklarla ayak muayenenizi yaptırmanız önem taşır.

Diyabetli bireylere; diyabet öz yönetimi eğitimi ve desteğinde, koruyucu ayak bakımı eğitiminin düzenli aralıklarla sürdürülmesi diyabetik ayak sorunlarının önlenmesinde oldukça önemlidir.

Diyabetle yaşamda, ayak sağlığınızı korumak ve olası ayak sağlığı sorunlarını önlemek amacıyla sizlere ayrıca, öz bakımınızla ilgili sorumluluk düşer. Bu konuda tavsiyelerimi şöyle sıralayabilirim:

• Ayağınızı her gün ılık su ve sabun ile özenle yıkayın. Suyun çok sıcak olmamasına dikkat edin.
• Ayaklarınızı nemli tutmamaya özen gösterin ve parmak aralarını iyi kurulayın.
• Ayaklarınızı her gün yara, çatlak, nasırlaşma, kızarıklık ya da başka olası sorun olup olmadığını anlamak için kontrol edin. 
• Ayaklarınızı, duyusal sinir harabiyeti ya da kan dolaşımında azalma sorunu açısından sıklıkla kontrol etmeniz önemlidir. 
• Ayak tabanı kontrolü için gerekirse ayna kullanın ya da yakınınızdan yardım isteyin.
• Cildiniz kuru ise, yıkayıp kuruladıktan sonra losyon veya gliserinli yumuşatıcı krem sürün.  Parmak aralarına losyon veya krem sürmeyin.
• Topuklarda çatlakları önlemek için düzenli bakım uygulayın.
• Tırnak kesme işlemini ayaklarınızı yıkadıktan sonra ve tırnaklarınız yumuşayınca, düz ve derin olmadan kesin. Köşelerini hafifçe törpüleyin.
• Ayakların üşüme sorununda ısınmak amacıyla; sıcak su şişesi, tuğla, elektrikli ısıtıcı, kalorifer peteği ve soba kullanmayın. Isınmak için pamuklu çorap giyin.
• Yünlü/pamuklu, dikişsiz ve esnek çorap tercih edin, sentetik naylon ve sıkı çoraplardan kaçının ve çoraplarınızı her gün değiştirin. Çok sıkı, diz hizası ya da diz altı çorap tercih etmeyin.
• Ayağınıza uygun, rahat ve yumuşak deriden, yuvarlak burunlu ve tabanlıklı ayakkabılar giyin.
• Yeni ayakkabılarınızı günün sonunda ayağınız şişken almayın.
• Sivri burunlu, yüksek topuklu ya da önü açık ayakkabılar tercih etmeyin.
• Yeni ayakkabılarınızı ilk günlerde her gün yalnızca 1-2 saat giyin. Gerekiyorsa tabanlık kullanın.

Diyabette Ayak Sağlığında İhmal Edilmemesi Gerekenler

Diyabetle yaşamda ayak sağlığınızı korumak amacıyla, bazı konuları asla ihmal etmeyin. İhmal, ayak sağlığının bozulma riskini de beraberinde getirir.

Ayakların yaralanma riskini önlemek amacıyla; her defasında ayakkabınızı giymeden önce mutlaka içinde herhangi bir yabancı cisim olup olmadığını kontrol edin. Eğer duyusal his kaybı sorununuz varsa, ayağınıza batan bir cismi fark etmeyebilirsiniz. Sonrasında ufak bir travma dahi istenmeyen sonuçlar doğurabilir.

Sağlık bir yaşam için, her koşulda risk oluşturan sigara içme alışkanlığından kesinlikle uzak durun. Diyabetle yaşamda ayaklarınıza giden kan miktarını azalttığı için, sigara hayatınızda asla olmamalıdır. Sigara içerek, bütünsel sağlığınız ve tabi ki ayak sağlığınız için risk oluşturursunuz.

Diyabetle yaşamda ayaklarınız sizin için değerli. Ayaklarınıza fazla basınç yapacak tarzda uzun yürüyüşleri, zorlayan ya da yaralanma riski oluşturan sporları tercih etmemeye özen gösterin.

Diyabetle yaşam yolculuğunuzda, sağlıklı bir yaşam için diyabet öz yönetiminde başarılı olmayı hedefleyin. Diyabette ayak sağlığınızı korumak ve olası sorunların önüne geçmek amacıyla, koruyucu ayak bakımını asla ihmal etmeyin. Her muayene ziyaretinizde, ayaklarınızı mutlaka diyabet hemşirenize veya doktorunuza düzenli kontrol ettirin.

Fotoğraflar Unsplash ve Canva aracılığıyla

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Kaynaklar

1. Uluslararası Diyabet Federasyonu. IDF Diyabet Atlası , 8. baskı. Brüksel, Belçika: Uluslararası Diyabet Federasyonu, 2017.
2. Yazdanpanah L, Nasiri M, Adarvishi S, Literature review on the management of diabetic foot ulcer. World J Diabetes. 2015;6(1): 37-53.