Tip 1 Diyabette Hiperglisemi (Yüksek Kan Şekeri) Sorunu

Tip 1 diyabette hiperglisemi (yüksek kan şekeri) diyabetle yaşamda sıklıkla yaşanan bir sorundur. Genellikle sorunun nedeni, vücutta insülin eksikliğidir.

Tip 1 diyabette, pankreasın insülin hormonu üreten hücrelerinin harabiyetine bağlı çok az ya da hiç insülin üretmemesi durumu temel sorundur.

Pankreas tarafından üretilen insülin hormonunun yetersizliği ya da tamamen eksikliği durumunda, kanda şeker (glikoz) düzeyi yükselir. Bu durum hiperglisemi olarak tanımlanır.

Tip 1 diyabette kan dolaşımına insülin enjeksiyonu ya da insülin infüzyon pompasıyla, yeterli insülin verildiğinde kanda şeker düzeyi güvenli bir seviyeye geri döner. Tip 1 diyabette, kan dolaşımında insülin yetersiz ya da hiç mevcut değilse yüksek kan şekeri ve beraberinde ketoasidoz (diyabet koması) durumu gelişir.

Bu yazımda sizlere, tip 1 diyabet tanılı bireylerin sıklıkla karşılaştığı hiperglisemi sorununa değindim. Yazının ilerleyen bölümlerinde şu sorularınıza yanıt bulabilirsiniz. Tip 1 diyabette hiperglisemi sorununun nedenleri ve belirtileri nelerdir? Hangi değerler yüksek kan şekeri olarak kabul edilir? Hipergliseminin sık tekrarlanmasını önlemek için nelere dikkat edilmesi gerekir?

Tip 1 Diyabette Hiperglisemi Sorununun Nedenleri

Tip 1 diyabet, öz yönetim becerisi ve tedavi uyumu gerektiren kronik bir hastalıktır. Tip 1 diyabet yönetimi; tıbbi beslenme tedavisi, düzenli fiziksel aktivite planlaması, düzenli insülin tedavisi, günlük kan şekeri takibi ve diyabet öz yönetim eğitimi/desteğinden oluşur. Diyabet sağlık bakım ekibiyle sürekli iş birliği içinde olma ve düzenli tıbbi kontrol diyabet yönetiminin ayrılmaz parçasıdır.

Tip 1 diyabette kimi zaman hiperglisemi sorunu yaşanması kaçınılmazdır. Tip 1 diyabetli bireyin, öz yönetim başarısı hiperglisemi sorununun önlenmesinde önemli yer tutar.

Diyabetle Yaşamda Hiperglisemi Sorununun Nedenleri

• Kan şekeri düzeyine, tüketilen besin içeriğine ve miktarına göre yeterli insülin dozunu almamış olma
• İnsülin tedavisinde uygulama hataları ya da eksiklikler
• Son kullanma tarihi geçmiş ya da etkinliği bozulmuş insülin kullanımı
• Öğünlerde alınan besinlerin içeriği, tüketim miktarı ya da yeme sıklığı
• Günlük fiziksel aktivite düzeyinin azalması ya da kilo alma
• İnsülin infüzyon pompası kullanımında; kullanım hataları, infüzyon setinden ya da kanülden kaynaklanan sorunlar
• Stres yaratan olası durumların etkisi
• Vücutta insülin eksikliğine bağlı, karşı düzenleme hormonlarının (adrenalin, glukagon, kortizon ve büyüme hormonu) salınımının etkisi
• Başka sağlık sorunlarının ya da araya giren enfeksiyon hastalıklarının etkisi
• Uyku kalitesinin bozulmasına bağlı gelişen hormonal sorunlar
• Menstrüasyon dönemleri
• Diyabet dışı bazı ilaçların etkisi
• Psikososyal sorunlar, yeme davranış bozuklukları (aşırı yeme ya da hiç yemek yememe) 
• Kilo alma kaygısıyla ya da kilo vermek amaçlı, bilinçli insülin dozu atlama ya da insülin yapmaktan kaçınma
• Farklı yaş dönemlerinden kaynaklı (utanma, çekinme, başkalarının bilmesinden sakınma gibi) nedenlerle insülin tedavisini aksatma
• Sigara ve alkol gibi madde kullanımı
• Ekonomik sorunlar nedeniyle tedavi maliyetlerini karşılayamama ya da tedaviye ulaşım güçlüğü nedeniyle insülin uygulayamama

Yukarıda saydığım olası nedenler, kan şekeri değerlerinin güven aralığının üstünde seyretmesine etki edebilir. Bu nedenle diyabet öz yönetiminizde bu hususlara dikkat etmeniz ve uygun yaklaşım göstermeniz önemlidir.

Hiperglisemi Belirtileri

Tip 1 diyabet yönetiminde düzenli kan şekeri izlemi, hiperglisemi sorununu tespit etmek için önemlidir. Ayrıca tip 1 diyabetlinin kendinde fark ettiği bazı belirtiler, kan şekerinin yüksek seyrettiğinin habercisidir. Bu belirtilerden bazıları şöyledir:

• Çok su içme ve ağız kuruluğu
• Açlık hissetme, aşırı yeme ya da iştahsızlık
• Geceleri de olmakla birlikte sık idrara çıkma
• Halsizlik ve yorgunluk
• Bulanık görme
• Ciltte kuruma ve kaşıntı
• Yaralarda geç iyileşme

Tip 1 diyabette yüksek kan şekeri seviyesi uzun süreli devam ederse, ketoasidoz sorunu yaşanır. Vücutta kısmi ya da tam insülin eksikliği sonucunda keton üretimi artar. Ketonların artması nedeniyle kan asitleri oluşur ve ketoasidoz gelişir. Tip 1 diyabette ketoasidoz durumu geliştiğinde, kandaki ketonlar hem idrar yoluyla ve hem de solunumla vücuttan atılır. Böyle bir durumda yaşanacak daha ciddi belirtiler ise şunlardır:

• İştahsızlık, bulantı ve kusma
• Karın ağrısı, kramplar
• Nefeste aseton kokusu
• Nefes darlığı, solunum sıkıntısı
• Yorgunluk, güçsüzlük
• Kilo kaybı
• Bilinç bulanıklığı, şuur kaybı

Bu belirtiler ciddiye alınmazsa gelişen diyabetik ketoasidoz (DKA) tablosu risk oluşturur. Bu gelişen durum, hastanede tedavi edilmesi gereken ciddi bir sorundur. Diyabetik ketoasidoz (DKA) durumunu yaşamamak ve erken fark etmek için; ketonları ne zaman ve nasıl kontrol edeceğinizi, idrarda test ölçümüyle keton tespit ettiğinizde ne yapmanız gerektiğini mutlaka doktorunuz ya da diyabet eğitim hemşirenizden öğrenmeniz önem teşkil eder.

Hangi Değerler Yüksek Kan Şekeri Olarak Değerlendirilir

Kılavuz bilgileri doğrultusunda diyabet tanısı konulmuş erişkinlerde parmaktan (kapiller) ölçülen kan şekeri değeri hedefleri:

• Öğün öncesi açlık kan şekeri değerleri 80-130 mg/dl olarak tanımlanır. Eğer açlık kan şekeri değeri 130 mg/dl’nin üstündeyse yüksek kan şekeri değeri (hiperglisemi) olarak kabul edilir.
• Öğün sonrası yemeğin başlangıcından iki saat sonrasında bakılan tokluk kan şekeri değeri 180 mg/dl olarak tanımlanır. Tokluk kan şekeri değeri 180 mg/dl’nin üstündeyse yüksek kan şekeri değeri (hiperglisemi) olarak kabul edilir.

Şunu mutlaka bilmek gerekir ki; diyabet tanı süresine, farklı yaş gruplarına, yaşam beklentisine ve eşlik eden hastalıklara bağlı olarak bu kan şekeri hedef değerleri değişebilir. Bu nedenle mutlaka diyabet sağlık bakım ekibinizden; yaşınıza, bireysel özelliklerinize ve sağlık koşullarınıza göre kan şekeri hedef değerlerinizi öğrenmeniz önem teşkil eder. Diyabet sağlık bakım ekibinizle görüşmelerinizde, mutlaka bireysel kan şekeri hedef değerlerinizi öğrenmeli ve bu hedef değerleri dikkate almalısınız.

Yüksek kan şekeri belirtileri genellikle kan şekeri düzeyi 180 ila 200 mg/dl olduğunda ortaya çıkar. Bazen bu belirtilerin hepsini kendinizde fark etmeyebilirsiniz. Kan şekeri değerlerinizin hedef aralıkta olup olmadığını, bireysel takiple düzenli parmaktan kan şekeri ölçümüyle izlemek önemlidir. Daha sık ölçüm imkânı tanıyan sürekli glikoz izlem (CGM) sistemleri de tercih edilebilir yöntemlerdir.

Diyabet sağlık bakım ekibinizden, günlük kan şekeri ölçüm sıklığınızın nasıl olması gerektiği hakkında bilgi almanız diyabet yönetiminiz için önem teşkil eder.

Hipergliseminin Sık Tekrarlanmasını Önlemek Amacıyla Nelere Dikkat Edilmesi Gerekir?

Tip 1 diyabette, geçici kan şekeri yükseklikleri yaşanabilir. Fakat diyabet öz yönetiminde başarılı olan bir diyabetli, kan şekeri değerlerini güven aralığında tutar. Böylece hiperglisemi sorununun sık tekrarlanmasını önler.

Peki, tip 1 diyabetle yaşamda öz yönetim başarınızı nasıl güçlendirmelisiniz. Yazımın son bölümünde birkaç hatırlatıcı bilgiyi size şöyle sıralayabilirim:

• Diyabetle yaşam boyu öğrenme alışkanlığı kazanılmalı
• Sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanılmalı ve tüketilen besinlerin kan şekerine etkisi öğrenilmeli
• Diyabetle aktif bir yaşam sürdürülmeli ve sağlık koşullarınıza göre uygun spor aktiviteleri tercih edilmeli
• Günlük yaşamda beslenme, egzersiz, kan şekeri ve insülin dozu ilişkisi iyi yönetilmeli
• Tedavi planında uygulanan insülin dozları mümkünse tüketilen besinlere ve kan şekerine göre ayarlanabilmeli
• Düzenli kan şekeri takibi ve kaydı yürütülmeli. Kan şekeri değerlerinize göre doğru yaklaşım tercih edilmeli.
• Mümkünse karbonhidrat sayımına göre insülin uygulama yöntemi öğrenilmeli
• Başka hastalık durumunda, insülin doz ayarlarının nasıl yapılabileceği diyabet sağlığı bakım ekibinizle birlikte gözden geçirilmeli
• Kan şekeri değerleriniz güven aralığının üstünde (hiperglisemi) ya da altında (hipoglisemi) olduğunda, nasıl yönetileceği bilinmeli ve gerekli önlemler zamanında alınmalı
• Ayak sağlığına özen gösterilmeli ve düzenli ayak muayenesi ihmal edilmemeli
• Düzenli diş hekimi muayenesi ihmal edilmemeli
• Diyabetle yaşamın, psikolojik sağlığınızı ve yaşamla uyumunuzu etkilediğini düşünüyorsanız uzman desteğinden faydalanılmalı
• Diyabet ketoasidoz sorunu zamanında fark edilmeli. Bunun için ketonların ne zaman ve nasıl kontrol edileceği, idrarda test ölçümüyle keton tespit edildiğinde nasıl yaklaşım gösterileceği bilinmeli

Son Söz

Tip 1 diyabetle yaşamda, diyabet sizi yönetmesin siz diyabeti yönetin. Diyabetle yaşamda; diyabet öz yönetim becerilerinizi geliştirmeniz, kararlılığınız, motivasyonunuz ve kendinize karşı sorumluluk bilinciniz sizi güçlendirir.

Fotoğraf Canva aracılığıyla

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.