Diyabette Davranış Değişikliğinde Başarı

Diyabette davranış değişikliğinde başarı sağlamak her diyabetlinin hedefi olmalıdır. Diyabetle yaşam, diyabetlinin sorumluluk üstlenmesini ve sorumluluklarını ömür boyu kararlılıkla sürdürmesini gerektirir.

Yaşamınıza ya da bir yakınınızın yaşamına diyabet hastalığı girmişse eğer, diyabetin size hissettirdiklerini en iyi siz bilirsiniz. Diyabette davranış değişikliği gerekliliğinin de ne kadar önemli olduğunun elbette farkındasınızdır. Eğer diyabette davranış değişikliğinin öneminin halen farkında değilseniz, bu yazım belki size bir hatırlatma olur.

Diyabetle yaşam, her diyabetliden kararlılıkla davranış değişikliği bekler. Uzun yıllardır diyabetlilerle çalışan bir diyabet eğitim hemşiresi olarak, diyabette davranış değişikliğinde başarının ipuçlarını bu yazımda satırlarıma taşımak istedim. Umarım sadece okumakla kalmaz, hemen şimdi bu konuda başarıya giden yolda hedeflerinizi belirlersiniz.

Diyabetle Yaşama Davranışlarla Uyum

Diyabetle yaşamda sağlıklı, huzurlu ve diyabetle uyum içinde olabilmek amacıyla:

• Diyabet hastalığı ve tedavisi hakkında yeterli bilgiye sahip olunması
• Diyabet öz bakım becerileri kazanılması ve bu becerilerin etkili kullanılması
• Diyabet öz bakım sorumluluğu üstlenilmesi ve kararlılıkla bu sorumlulukların sürdürülmesi  
• Diyabet tedavi uyumunda sorun yaşanmaması
• Diyabet sağlık bakım ekibiyle ve diyabet eğitim hemşiresiyle sürekli iş birliği içinde olunması
• Diyabet öz yönetim desteğinin sürekli alınması önemlidir.

Diyabetle yaşama davranışlarla uyum gösterebilmek şarttır. Bunu diyabetle dans etmeye benzetebilirim. Diyabetle dans; diyabetli bireyin diyabetin yaşamına getirdiklerine uyumu ve diyabetin yaşamına girdiği bireye uyumu şeklindedir. Bu dansı kurgulayan aslında diyabetlinin kendisidir. Uyum ne denli başarıyla yakalanırsa, dans o kadar ahenkli yürütülür.

Diyabetle yaşama; yeme anlayışınızdan tutun, aktif yaşam anlayışınız, aile ve iş yaşamınız, sosyal çevreniz, psikolojik ve zihinsel yapınız, kişilik yapınız ve yaşam beklentilerinizle birlikte uyum sağlamanız gerekir. Elbette kolay olmayacaktır, fakat olanaksız olarak da görülmemelidir. Farkındalık bu süreçte çok önemlidir. Kendini tanımak, sınırlarını bilmek, güçlü ve zayıf yönlerinin, geleceğe yönelik beklentilerinin farkında olmak davranış değişikliği başarısında önemli rol oynar.

Diyabetle Yaşamda Davranış Değişikliği ve Önemi

Diyabetli bireyin; hastalık yönetiminde sorumluluk üstlenmesi, diyabeti her yönüyle tanıması ve bilgili olması, tedavi uyumunda motivasyonunu daima güçlü tutması ve diyabetle yaşamda başarısına inanması önemlidir.

Diyabet sağlık bakım ekibinin önemli bir üyesi olarak diyabet eğitim hemşireleri; diyabet öz yönetim eğitim ve desteğiyle, diyabetlilerle motivasyon görüşmeleriyle, probleme yönelik çözüm yöntemleriyle diyabette davranış değişikliğinin oluşturulmasına ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına katkı sağlar. Fakat diyabette davranış değişikliğinin sağlanması ve sürdürülmesinde asıl başarı diyabetli bireyin iradesindedir.

Motivasyonel modeller, davranış değişiminde motivasyonun önemine vurgu yapar. İradeyi temel alan modeller, bireyin davranış değişikliğinde motivasyonun yeterli olmadığını eyleme geçmeyi engelleyen bazı etkenlerin olduğunu savunur. Kombine davranış modelleriyse; her bireyin davranış değişimi öncesinde niyetin önemine değinerek ve bireyin öncelikle davranış değişikliği niyetinde olması gerektiğini savunur.

Sonuçta diyabetle yaşamda davranış değişikliğinin sağlanabilmesinde:

• Diyabetli bireyin davranış değişikliğini arzu etmesi
• Diyabetli bireyin davranış değişikliğini gerçekleştirebilecek yetenekte olması
• Diyabetli bireyin davranış değişikliği sonucu elde edeceği kazanımların farkında olması
• Diyabetli bireyin bu süreçte göstereceği çabaya değer nitelikte, güçlü inanç temellerini oluşturmuş olması kilit rol oynar.

Diyabette Davranış Değişikliği Sağlanmasında Sağlık İnanışlarının Önemi

1950’li yıllarda psikologlar tarafından geliştirilmiş Sağlık İnanışları Modeli vardır. Bu modele göre bireyin davranış değişikliğine gitmesinde algısı/idraki önemli rol oynar. Ayrıca:

• Bireyin herhangi bir sağlık sorunuyla karşılaştığında duyarlılığı
• Bireyin karşılaştığı sağlık sorununu ne kadar önemsediği ve ciddiye aldığı
• Bireyin hastalık tedavi sürecinde zorlanmayacağının bilincinde olması ya da zorlansa dahi sonuçlarının bu sürece değeceğini bilmesi
• Bireyin bu süreçte uyaranlardan nasıl etkilendiği ve kendine güveni/öz yeterlilik düzeyi önemlidir.

Bu nedenlerle diyabette davranış değişikliği başarısında; diyabetli bireyin hastalık algı düzeyinin belirlenmesi ve diyabetlinin de kendi algısının farkında olması kilit rol oynar. Diyabetli birey yaşamında karşılaşabileceği sorunların farkında olmalı ve geleceğe yönelik hedeflerini belirlemelidir. Diyabet eğitim hemşirelerinin ve diğer diyabet sağlık bakımı ekibi üyelerinin bu konuda diyabetliye motivasyon desteğinde bulunması önem teşkil eder.

Diyabetle Yaşamda Davranış Değişikliğinde Sosyal Bilişsel Yaklaşım

Teoriler çoğu zaman hayatımızda bize yol gösteren ve ışık tutan fikir akımlardır. Birçok alanda olduğu gibi sağlık alanında da teoriler yaklaşımlarımıza rehber olur aslında. İşte bunlardan biri de 1986 yılında Bandura tarafında geliştirilmiş olan Sosyal Bilişsel Teori’dir.

Sosyal bilişsel yaklaşımda bireylerin davranış değişikliği geliştirmesinde gözlem ve deneyimler ile inanç temelli yaklaşım söz konusudur. Bireyin değiştirmek istediği davranışta kendini yeterli hissetmesi ve başaracağına inanması önemlidir. Böylece zihinsel olarak hazır oluşu davranış değişikliğine gitmesine katkı sağlar.

Diyabette Davranış Değişikliğinde Başarı Nasıl Kazanılır?

Her davranış değişikliğinde olduğu gibi, diyabette davranış değişikliğinin sağlanmasında da belli aşamalar önemlidir. Önce değiştirilmesi gereken davranışların neler olduğunun farkında olmak gerekir. Sonra davranış değişikliği oluşturmaya niyet etmek önemlidir. Ardından hazırlık aşaması, eyleme geçme ve değiştirilen davranışın sürdürülmesi önem taşır.

Diyabette beslenme, fiziksel aktivite, takip ve tedavi aşamalarında hangi öz bakım becerilerinin kazanılması gerektiği iyi bilinmelidir. Diyabetli birey davranış değişikliğinde başarılı olacağına gönülden inanmalıdır.

Diyabetle Yaşamda Davranış Değişikliğinde Başarı için İpuçları

• Davranış değişikliği kazanmanın olumlu ya da olumsuz yönleri kritik edilmeli ve karar verme aşamasına gidilmeli
• Sağlıklı olmayan davranışların neler olduğu ve hangi davranışların değişmesi gerektiği konusunda farkındalık kazanılmalı
• Yakın çevrenin sağlıklı yaşam davranışlarının olumlu yönleri ve sağlıksız yaşam davranışlarının olumsuz yönleri gözlemlenmeli
• Sosyal çevreden sağlıklı yaşam davranışları kazanmada nasıl destek alınabileceği keşfedilmeli
• Yeni kazanılan sağlıklı yaşam davranışları benimsenmeli ve alışkanlık haline getirilmeli
• Sağlıksız yaşam davranışlarını hatırlatan etkenler ortamdan uzaklaştırılmalı ve sağlıklı yaşam davranışlarını hatırlatan etkenler ortamda bulundurulmalı
• Sağlıksız yaşam davranışlarının yerine sağlıklı yaşam davranışları konulmalı
• Sağlıklı yaşam davranışlarını destekleyen sosyal ilişkiler kurulmalı
• Her yeni kazanılan sağlıklı yaşam davranışları için diyabetli kendini ödüllendirmeli
• Diyabette davranış değişikliği kazanmak için azim ve sabır gösterilmeli
• Diyabetle yaşamda kazanılan sağlıklı davranışların sürdürülmesinde kararlılık gösterilmeli

Diyabetle Yaşamda Davranışları Alışkanlığa Dönüştürme

Diyabetle yaşamda yeni kazanılan davranışların alışkanlığa dönüşmesi önemlidir. Belli bir süre tekrarlanan davranışlar alışkanlığa dönüştürülebilir. Kararlılık, motivasyon, öz güven ve başarma arzusu önemlidir bu süreçte.

Maxwell Maltz 1960’da yazdığı kitabında bir alışkanlığın kalıcı hale gelebilmesi için 21 günlük bir zaman dilimine ihtiyaç duyulduğunu yazar.

European Journal of Social Psychology dergisinde yayımlanan bir araştırmaya göreyse davranışların alışkanlığa dönüşmesinin ortalama 66 günde gerçekleştiği raporlanmıştır.

Diyabetle yaşamda kazanılan yeni davranışların kararlılıkla tekrarlanması alışkanlığa dönüşmesi için şarttır. Bu nedenle motivasyonu her daim güçlü tutmak gerekir.

Son Söz

• Diyabette sağlıklı beslenme alışkanlığınızı bir yaşam felsefesi haline getirmeli ve sağlıklı beslendiğiniz için kendinizle gurur duymalısınız.
• Diyabette aktif bir yaşam benimsemeli ve keyifle sürdürebileceğiniz bireysel egzersiz planınızı (sağlık koşullarınız, yaşınız ve engellerinizi dikkate alarak) alışkanlığa dönüştürmelisiniz.
• Diyabet öz bakım becerilerinizi güçlendirmeli ve diyabet öz yönetim tutum ve davranışlarınızı başarıyla sürdürmelisiniz.

Diyabette davranış değişikliğinde başarıyı olumsuz etkileyen nedenler arasında; aile desteğinin ya da sosyal desteğin az olması, maddi olanaksızlıklar, duygusal stres, disiplin sağlayamama ve davranış değişikliğini arzu etmeme olabilir.

Sağlıklı bir yaşam için; kendinizi tanımak, kendinizi bilmek ve davranışlarınızı yönetebilmek iradenizde saklıdır. Farkında olmak ve sağlıklı yaşam alışkanlıklarını arzu etmek başarının kapısını açan anahtarlardır. Seçim sizin! O zaman ne dersiniz diyabetle yaşamda davranışlarınızı tekrar gözden geçirmeye.

Fotoğraf Canva aracılığıyla

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Kaynaklar

1. Baban A., Cracıun C., Sağlık riski davranışlarının değiştirilmesi: Sağlık psikolojisinde teori ve kanıta dayalı müdahalelerin gözden geçirilmesi. Bilişsel ve Davranışsal Psikoterapiler Dergisi 7 (1): 45-66. Mart 2007
2. Peterson, JJM, Birinci Basamakta Transtheoretical Modeli Kullanma Kilo yönetimi: Egzersiz için Kararlı Denge Ölçeğinin Devrilmesi. 2009. 
3. Rosenstock, IM, Sağlık inanç modelinin tarihsel kökenleri. Sağlık Eğitimi ve Davranış, 1974. 2 (4): s. 328-335.
4. Arkowitz, H. ve HA Westra, Depresyon ve anksiyete tedavisinde motivasyonel görüşme ve bilişsel davranışçı terapinin bütünleştirilmesi. Bilişsel Psikoterapi Dergisi, 2004. 18 (4): s. 337-350.
5. https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/aliskanliklarimizi-terk-etmek-neden-cok-zor. Erişim Tarihi: 19.05.2020