İnsülin Tedavisi ve İnsülin Uygulamalarında Sık Yapılan Hatalar

İnsülin tedavisi, diyabet tedavi planının önemli basamaklarından biridir. İnsülin uygulamalarında sık yapılan hatalar ise diyabet tedavi başarısını olumsuz etkiler.

Diyabetle yaşamda insülin tedavisinin amacını kavramak, gerektiğinde insülin uygulama becerisi kazanmak ve insülin uygulamalarında hata yapmamak diyabetlilerin sorumlulukları arasındadır.

İnsülin uygulamaları tip 1 diyabet tedavisinin ayrılmaz bir parçasıdır. Tip 2 diyabetlilerin tedavi planında ise bazen tanı anından itibaren, bazen de tanı sonrası ilerleyen yıllarda tip 2 diyabetlinin gereksinimine göre insülin tedavisi uygulanır.

Diyabetli bireyin insülin uygulamalarını doğru ve gerekli bilgiyle, etkili uygulaması diyabet tedavisinin başarılı olması ve diyabetle sağlıklı bir yaşam için şarttır.

Siz değerli okuyucularım için bu yazımda; insülin tedavisi hakkında bilinmesi gerekenlere ve  insülin uygulamalarında sık yapılan hatalara değinerek, insülin uygulamalarında dikkat edilmesi gerekenleri kaleme aldım.

İnsülin Tedavisinin Amacı Nedir?

Hatırlayacak olursak insülin hormonu; vücudumuzda midenin hemen arka kısmında yer alan pankreas bezimiz tarafından salgılanan bir hormondur. Pankreas bezinde bir milyondan fazla Langerhans adacıkları mevcuttur. İnsülin hormonu da bu adacıklarda bulunan, beta hücreleri tarafından sentezlenerek salgılanır.

İnsülin hormonunun başlıca görevleri şöyledir:

• Kandaki glikoz (şeker) seviyesini düzenler.
• Kandaki glikozun hücrelerin içine girmesini ve hücreler tarafından enerji kaynağı olarak kullanılmasını sağlar.  
• Glikojen depolanmasını hızlandırır.
• Yağ ve proteinlerin yıkımını engeller.

Diyabet hastalığında temel sorun ya insülin hormonunun etkisiz olması ya da pankreas bezi tarafından yeterli insülin hormonu üretilmemesidir. Diyabetlilerde bireyin gereksinimleri doğrultusunda insülin tedavisi başlanmasının birçok amacı vardır. Bunlar:

• Normal insülin fizyolojisini taklit ederek, diyabetli bireyin kan glikoz seviyesini hedef aralıkta ( normal ya da normale yakın düzeyde ) tutmak.
• Yüksek kan şekeri düzeyi ve idrarla fazla şeker atılımına (glukozüriye) bağlı gelişen şikâyetleri en aza indirmek/ortadan kaldırmak.
• Diyabetlilerde insülin eksikliği ya da etkisizliğine bağlı gelişebilecek sağlık sorunlarını ve koma tablolarını önlemek/düzeltmek.
• Diyabetlilerde gelişebilecek olası komplikasyonları önlemek/ geciktirmek.
• Enfeksiyonları önlemek/azaltmak.
• Tip 1 diyabetlilerde büyüme ve gelişmeyi sağlamak.
• Gebe diyabetlilerde annede ve bebeğinde gelişebilecek sağlık sorunlarını önlemek/ azaltmak.
• İyilik hissini artırmak.
• Yaşam süresini ve kalitesini artırmak.

İnsülin Tedavisi Hakkında Bilinmesi Gerekenler

İnsülin tedavisi; diyabetlinin yaşı, diyabet hastalığının tipi, yaşam biçimi, kilosu, kan şekeri hedefleri, uygulama becerisi, bireysel kan şekeri izlem becerisi ve başka sağlık sorunlarına göre bireye özgü planlanır.

İnsülin tedavisi genel olarak cilt altı yağ dokusuna (subkutan doku) uygulanır. Fakat acil durumlarda gereksinim doğarsa, kasa ya da serum içine katarak damardan gönderilecek şekilde de uygulanır.

İnsülin uygulama araçları şunlardır:

• Hastane ortamında gereksinim olduğunda kullanılan 0,5 ml (50 ünite) ve 1 ml (100 ünitelik) enjektörler
• Kullanıma hazır 3 ml’lik (300 ünite insüline karşılık gelen) kalemler
• Sürekli cilt altı insülin infüzyonu gönderen insülin pompaları

İnsülinin yan etkileri ise; fazla doz uygulandığında kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi), insülin ödemi, alerjik reaksiyonlar, kilo artışı, insülin uygulama hatalarına bağlı gelişebilecek lipoatrofi ve lipohipertrofi problemleridir.

İnsülin tedavisine ihtiyaç duyan diyabetliler:

• Tip 1 diyabetli bireyler
• Oral antidiyabetik (ağızdan hap) tedavisi kullanan fakat kan şekeri kontrolü sağlanamayan tip 2 diyabetliler
• Ağır enfeksiyon, cerrahi girişim ya da ağır travmalar gibi özel bazı durumu olan tip 2 diyabetliler
• Komplikasyon sorunu gelişmiş tüm diyabetliler
• Gebelik diyabeti sorunu olup, insülin ihtiyacı gelişen gebeler
• Pankreas organı herhangi bir nedenle alınmış olan bireyler

İnsülin Tedavisi Uygulayan Diyabetliler Neleri Bilmeli?

İnsülin tedavisi uygulayan diyabetlilerin mutlaka bilmesi gereken ayrıntılar vardır. Bunlar:

• Doğru ve etkili insülin uygulaması nasıl olur?
• İnsülinlerin çeşitleri ve etki süreleri nelerdir?
• İnsülin ihtiyacını etkileyen faktörler nelerdir?
• Ağrılı insülin enjeksiyonu nasıl önlenir?
• Kan şekeri değerlerine göre insülin tedavi doz değişikliği nasıl yapılır?
• İnsülin satın alırken nelere dikkat edilmeli?
• İnsülin saklama koşullarında nelere dikkat edilmeli?
• İnsülin iğne uçları ve kalemleri nasıl imha edilmeli?

Diyabet öz yönetimi eğitimi kapsamında, diyabetlilerin bir diyabet eğitim hemşiresinden yeterli eğitim alması önemlidir. İnsülin uygulama konusunda hataları olduğunu düşünen tüm diyabetlilerin diyabet eğitim hemşiresiyle görüşme planlayarak, bilgilerini güncellemesi ve eksik bulduğu bilgilerini tamamlaması ayrıca önem taşır.

İnsülin Uygulamalarında Sık Yapılan Hatalar Nelerdir?

Doğru ve etkili insülin uygulama becerisi kazanmış olmak, insülin tedavisi alan bir diyabetlinin ya da yakınlarının önemli sorumluluğudur.

Peki nedir insülin uygulamalarında en sık yaptığımız hatalar? İnsülin uygulamalarında doğrularımız nasıl olmalıdır?

İnsülin uygulama bölgelerini yanlış kullanmak:

İnsülin uygulama bölgelerinin emilim hızı birbirinden farklıdır. Diyabetliler çoğu zaman; o an ki kan şekeri değerlerini, uygulama zamanını ve uyguladığı insülinin etki sürelerini dikkate almadan rastgele insülin uygulama ya da hep aynı bölgeye enjeksiyon yapma eğilimde olur. Bu durum en önemli hataların başında gelir.

Karın insülinin en çabuk kana karıştığı bölgedir. Kollara yapılan insülin biraz daha yavaş kana karışır.  İnsülinin en yavaş kana karıştığı bölge ise bacak ve kalçalardır. Bölgeler arasındaki emilim hızı farkları nedeniyle kan şekeri değerleri, değişik enjeksiyon bölgeleri kullanıldığında farklı seviyelerde olabilir. Bu nedenle diyabetli/yakını insülin uygulama esnasında; hangi zamanda (sabah, öğlen, akşam ve gece), nasıl bir kan şekeri değerinde ve hangi etki süresinde (hızlı, orta ya da uzun etkili insülin) insülin uygulayacağını dikkate alarak uygun bölgeyi seçmelidir. İnsülin uygulaması bu şekilde daha doğru uygulanmış olur.

İnsülin uygulamalarının hep aynı bölgeye yapılması ise o bölgede sertliklerin ve şişliklerin oluşmasına neden olur. Bu durum lipoatrofi ve lipohipertrofi sorunu gelişmesine zemin hazırlar. Enjeksiyon bölgelerinde lipohipertrofileri önlemek amacıyla bir önceki enjeksiyon yerinden en az 1 cm (yaklaşık bir yetişkin parmağı kalınlığı kadar) boşluk bırakarak enjeksiyon yapılmalı ve dört hafta boyunca aynı noktaya başka enjeksiyon denk gelmemesine özen gösterilmelidir.

İnsülin kalemi iğne uçlarını uygun uzunlukta tercih etmemek:

Diyabetlilerin/yakınlarının bir diğer hatası insülin kalemi iğne ucu numaralarına dikkat etmemeleri olur. Bireyin yaşına ve kilosuna göre uygun olmayan uzunlukta iğne uçları, insülinin cilt altı yerine kasa uygulanmasına ve emilimin daha hızlı olmasına neden olur.

Deri/cilt kalınlığı tüm bireylerin; yaşı, cinsiyeti, beden kütle indeksi ya da etnik kökeninden bağımsız olarak ortalama 1,8 -2,5 mm kalınlığındadır. Bu nedenle insülin uygulamalarında 4 mm ya da en fazla 6 mm ölçülerinde iğne ucu kullanmak yeterlidir.

4 mm’lik iğne uçları her diyabetlide cilt altı yağ dokusuna ulaşabilecek uzunluktadır. 6 yaşından küçük çocuklarda ve zayıf yetişkinlerde (BKİ<18 kg/m²), 4 mm uzunluğunda kalem iğnesi deri kıvrımı yaparak ve dik açıyla uygulanmalı. 6 mm ve üzeri uzunluktaki kalem iğneleriyle kola enjeksiyon yapılacaksa mutlaka deri kıvrımı yapılmalı.

İnsülin kalemi iğne uçlarını bir defadan fazla kullanmak:

İnsülin uygulamalarında bir diğer uygulama hatası insülin kalemi iğne uçlarının bir defadan fazla kullanılmasıdır.  Oysa ki iğne uçları tek kullanımlıktır. Birden fazla kullanım iğne uçlarının deforme olmasına neden olur. Bu durum ağrılı enjeksiyon riski doğurur. Ayrıca uygulama bölgesinde cilt daha fazla zarar görür.

İnsülin kalemi ile enjeksiyonu yanlış uygulamak:

İnsülin uygulamalarında yapılan diğer hatalar; enjeksiyon bölgesinin bakımı, insülin kalemi iğne ucundan hava çıkarılmaması (damla kuralı), bulanık insülinleri doğru karıştırmamak, deri kıvrımı yapılması gerektiğinde doğru deri kıvrımı yapmamak, enjeksiyonu doğru açıyla girmemek ve enjeksiyon uygulama sonrasında sayma kuralına uymamaktır.

İnsülin uygulama sırasında dikkat edilmesi gerekenler şöyledir:

• İnsülin uygulama öncesi kalem buzdolabından en az 15 dakika öncesinde çıkartılmalı ve soğuk uygulama yapılmamalı.
• İnsülin uygulaması yaparken temiz ellerle ve temiz bir bölgeye enjeksiyon uygulanmalı.
• Elbise üzerinden kesinlikle enjeksiyon yapılmamalı.
• Sık banyo yapılmıyorsa alkolle temizlenen bölgenin kuruması beklenmeli.
• İnsülin uygulama bölgesinin rotasyon kuralıyla ve uygun bölge şeklinde olmasına özen gösterilmeli.
• İnsülin kalem iğneleri tek kullanımlıktır. İğne ucu uygulama sonrası kalemin üzerinde takılı bırakılmamalı.
• İğne ucu kaleme takıldıktan sonra mutlaka 1-2 damla dışarı insülin enjekte edilmeli ve insülin damlası gelip gelmediği kontrol edilmeli.
• İnsülin enjeksiyonu uygulama esnasında 20 ünitenin altındaki dozlar için 10 saniye, 20 ünitenin üstündeki dozlar için 20 saniye sayılmalı.
• Vücut sıvılarının kartuşa geri gelmesinin engellenmesi amacıyla iğne vücuttan çekilene kadar pistona basılı tutulmalı.
• Deri kıvrımı yapılması gerektiğinde baş ve işaret parmağı (orta parmak da eklenerek) birlikte deri kaldırılmalı ve deri sıkıştırılmamalı.
• Karışım insülin uygulaması yapılacaksa, kalem avuç içinde 5 saniye boyunca 10 kez yuvarlanmalı. Sonrasında 10 saniye boyunca, 10 kez yavaşça sallanmalı. Karışım insülinin süt gibi bulanık olacak şekilde karışmış olmasına özen gösterilmeli.
• Uygulama sonrası iğne uçları mutlaka kalemden çıkarılıp uygun atık kutusuna ( boş plastik su şişesi olabilir) uygun koşullarda atılmalı.

İnsülin kalemlerini doğru saklama koşullarında saklamamak:

Diyabetlilerin insülin kalemlerini uygun olmayan oda ısısında günlerce/haftalarca bırakmaları bir diğer uygulama hatasıdır. Özellikle yazın, ortamın ısısı 28 derecenin üzerine çıkabilir ve oda ısısında kalan insülinlerin etkinliği azalabilir. Bu nedenle insülinleri doğru koşullarda saklamak, etkinliğinin azalmaması için önemlidir.

Diyabet tedavi yönetiminde başarı için, insülin uygulama becerinizi diyabet eğitim hemşirenizle birlikte gözden geçirmeniz önemlidir. İnsülin uygulamalarında yaptığınız ve farkında olmadığınız hatalar, diyabet tedavinizin etkinliğini azaltan ve dikkat edilmesi gereken konular arasındadır.

Fotoğraflar Canva aracılığıyla

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Kaynaklar

1. Sağlık Çalışanları İçin İnsülin Enjeksiyon Teknikleri ve Tedavileri Kılavuzu. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Yayın No: 1093, Ankara 2018.