Tip 1 Diyabetle Yaşamda Ergenlik ve Diyabet Yönetimi

Tip 1 diyabetle yaşamda ergenlik zorlukları olan bir dönemdir. Tip 1 diyabetli ergenlerde diyabet yönetiminde başarı, sağlıklı bir ergenlik dönemi için önemlidir.

Tip 1 diyabet çocukluk çağında sık görülen kronik hastalıklar arasındadır.  Dünyada son rakamlarla 1.1 milyondan fazla tip 1 diyabetli çocuk ve ergen bulunur. Tip 1 diyabetli bireyler tüm diyabetlilerin yaklaşık %10’unu oluşturur.

Dünya geneli her yıl 132.600 kişinin tip 1 diyabet tanısı aldığı öngörülür. Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun (IDF) 2017 Türkiye raporuna baktığımızda 18 yaş altı tip 1 diyabetli sayısı 25.669 şeklindedir.

Tip 1 diyabet her yaşta görülmekle birlikte, genellikle çocuklarda ya da genç erişkinlerde daha sık gelişen bir sorundur.

Çocuklarda ergenlik dönemi, beraberinde biyolojik ve psikososyal değişimleri getiren çocukluktan yetişkinliğe geçiş evresi olarak tanımlanır. Bu dönem ergenlerde birçok duygusal sıkıntılara neden olurken, tip 1 diyabet gibi kronik bir hastalığın varlığı ergenin yaşamına ayrı bir yük getirir.

Bu yazımda siz değerli okuyucularım için tip 1 diyabetle yaşamda ergenlik ve diyabet yönetimi konusuna değindim.

Tip 1 Diyabetli Ergen Olmak

Ergenlik dönemi bedenen fizyolojik değişimleri getiren hassas bir dönemdir. Hormonal, cinsel, duygusal, sosyal, kişisel ve zihinsel birçok değişim ergenlik döneminde karşılaşılan durumlardır. Böyle bir dönemde bir ergenin hayatına tip 1 diyabet gibi kronik bir hastalığın eşlik etmesi, hastalığa bağlı sorumluluklarıyla ergenin yaşamını ayrıca etkiler.

Tip 1 diyabet yönetimi; diyabetli çocuk, ergen ya da erişkin bireyler için yaşam boyu öğrenme anlayışıyla bilgi sahibi olmayı ve öz bakım sorumluluğu üstlenmeyi gerektirir. Ergenlik dönemi diyabet yönetiminde ve metabolik kontrollerin sağlanmasında zorluk yaşanabilen, ergenin ve ailesinin sorunlar yaşayabildiği önemli bir dönemdir.  

Ergenlik döneminde tip 1 diyabete bağlı yaşanabilecek olası sorunlar şunlardır:

• Ergenin hastalığına bağlı olarak kendini aile bireylerine daha bağımlı hissetmesi
• Hastalığın ergenin benlik algısını etkilemesi
• Tip 1 diyabet nedeniyle ergenin, arkadaş ve sosyal ilişkilerinde kendini farklı hissetmesi
• Ergenin tip 1 diyabet yönetiminde öz bakım sorumluluğu üstlenmekten kaçınması ya da yeterli sorumluluk üstlenmemesi
• Ergenin diyabetle yaşama, hastalığa ve tedaviye uyum sorunu yaşaması
• Tip 1 diyabette insülin tedavisi nedeniyle beden imajı kaygısı duyması
• Diyabetle yaşamda ergenin ailesiyle, okul ve arkadaşlarıyla yaşadığı psikososyal sorunlar
• Ergenin diyabet sağlık bakım ekibiyle iş birliği içinde hareket etmekten kaçınması

Tip 1 diyabet tedavi ve bakım süreciyle yaşam boyu ergen ve ailesini etkileyen kronik bir hastalıktır. Diyabet yönetiminde ergenle birlikte ailenin de sorumluluk üstlenmesi, ergenin bireysel gereksinimlerinin dikkate alınması, diyabet sağlık bakım ekibiyle sürekli iş birliği içinde olunması ve diyabet öz yönetim desteği alınması bu dönemde önemlidir.

Tip 1 Diyabette Sağlığı Geliştirme Modeliyle Eğitim Yaklaşımı

Tip 1 diyabetli ergenlerde, diyabet öz yönetim eğitiminde davranış temelli yaklaşımların benimsenmesi katkı sağlar. Diyabet yönetiminde öz bakım becerilerinin kazanılmasıyla birlikte, diyabetle yaşamda uygun davranış değişimi sağlanmasının hedeflenmesi önemlidir.

Sağlığı Geliştirme Modeli (SGM); 1980’de Pender tarafından geliştirilen olumlu sağlık davranış değişimini hedefleyen yaklaşımlardan biridir. Tip 1 diyabette Sağlığı Geliştirme Modeli çerçevesinde diyabet öz yönetim eğitimi yaklaşımı, diyabetlinin davranış değişimine önemli katkı sağlar.

Sağlığı Geliştirme Modeli’ne göre diyabet öz yönetimi eğitimi planlamasında diyabetli ergenin:

• Yaşı, cinsiyeti, sosyo-kültürel özellikleri, aile yapısı, kendine olan saygısı ve öz motivasyonu gibi bireysel özellikleri dikkate alınmalı
• Kan şekeri ölçümü, insülin uygulama becerisi, beslenme ve fiziksel aktivite düzeyi gibi diyabetle yaşamda dana önceki davranışları bilinmeli
• Diyabet yönetiminde yaşam alışkanlıklarının ve öz bakım sorumluluklarının, sağlığını nasıl etkileyeceği konusundaki algı düzeyinin farkında olunmalı
• Diyabetle yaşamda hangi konuları önünde engel olarak gördüğü irdelenmeli ve bu engellerin nasıl üstesinden gelebileceği konusunda desteklenmeli
• Diyabet öz yönetiminde hangi davranış değişikliğinin gerektiği, davranış değişimini nasıl başlatabileceği ve sürdürebileceğine dair kendine olan inancı değerlendirilmeli
• Diyabetle yaşamda tüm davranışlarının öncesi, sonrası ve davranış esnasında hangi duyguları yaşadığının farkında olunmalı
• Diyabetle yaşamda aile, arkadaş ve sosyal çevreden aldığı destek değerlendirilmeli ve güçlendirilmeli
• Diyabet yönetiminde davranışlarını kolaylaştıran ya da engelleyen kişisel algıları dikkate alınmalı
• Diyabet yönetiminde etkin davranış hedeflerine yönelik farkındalık oluşturulmalı
• Diyabet yönetiminde istenilen metabolik hedeflere yönelik planlama yapılmalı
• Diyabet yönetiminde acil gelişen (düşük kan şekeri ya da yüksek kan şekeri gibi) durumlar için gereksinimler belirlenmeli ve etkin yönetim planlaması yapılmalı

Tip 1 Diyabetli Ergenlerde Diyabet Yönetimi Nasıl Olmalı?

Kronik bir hastalık olan ve yaşam kalitesini etkileyen tip 1 diyabetin bakım ve tedavisinde; diyabetli ergen ve ailesi birlikte sorumluluk üstlenmeli, diyabetli ailesinin dışında arkadaşları, okul ve sağlık bakım ekibiyle iş birliği içinde olmalı ve destek almaktan kaçınmamalı.

Diyabetli ergen tarafından, diyabet tedavi uyumunu destekleyen öz bakım davranışları benimsenmeli. Diyabetli ergen, diyabet yönetiminde önce başarılı olacağına inanmalı ve başarıyı gönülden hedeflemeli.

Tip 1 diyabetli ergen, diyabet yönetiminde ayrıca şu konuları da dikkate almalı:

• Diyabetle yaşam boyu öğrenme alışkanlığı kazanılmalı
• Diyabetle yaşamda sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanılmalı ve tüketilen besinlerin kan şekerine etkisi bilinmeli
• Diyabetle aktif bir yaşam benimsenmeli ve bazı spor aktiviteleri mutlaka günlük yaşamın içinde olmalı
• Diyabetle yaşamda gün içerisinde beslenme, egzersiz, kan şekeri ve insülin dozu ilişkisini iyi yönetilmeli
• Kan şekeri takip ve kaydı düzenli yürütülmeli, gerektiğinde diyabet teknolojilerinden faydalanılmalı
• Tedaviyle uygulanan insülin dozları tüketilen besinlere ve kan şekerine göre ayarlanabilmeli, mümkünse karbonhidrat sayımına göre insülin uygulama yöntemi öğrenilmeli
• Gün içinde kan şekerleri hedefin üstünde (hiperglisemi) ya da hedefin altında (hipoglisemi) olduğunda etkin yönetilmeli
• Başka hastalıklar araya girdiğinde insülin doz ayarları, diyabet sağlığı bakım ekibiyle birlikte gözden geçirilmeli
• Tatillerde ve seyahat durumunda diyabet yönetiminde nelere dikkat edileceği bilinmeli
• Diyabette ayak sağlığına özen gösterilmeli ve düzenli ayak muayenesi ihmal edilmemeli.
• Diyabetle yaşamın, psikolojik sağlığı ve yaşamla uyumu etkilediği hissediliyorsa uzman desteğinden faydalanılmalı
• Diyabette diş sağlığı ve diş hekimi kontrolleri ihmal edilmemeli
• Mümkünse diyabetli arkadaşlar edinilmeli ve gerektiğinde destekleri alınmalı
• Diyabetle okul yaşamında arkadaşlardan ve öğretmenlerden destek almaktan çekinilmemeli
• Diyabet sağlık bakım ekibiyle sürekli iş birliği içinde olunmalı ve öz yönetim desteği alınmalı

Son Söz

Tip 1 diyabetle yaşamda ergenlik, diyabet yönetiminin sorumluluklarıyla birlikte özen gösterilmesi gereken bir dönemdir.

Diyabetle yaşamda ergen bir birey olarak, diyabet öz yönetimini başarıyla sürdürmek bir diyabetlinin arzusunda, kararlılığında ve iradesinde saklıdır. Diyabetle sağlıklı bir yaşam için diyabet yönetiminde başarı daima hedefler arasında olmalıdır.

Tip 1 diyabet yönetimiyle ilgili ayrıca bu yazıya da göz atabilirsiniz.

Fotoğraf Lesly Juarez ve Unsplash aracılığıyla

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Kaynaklar

1. IDF Diyabet Atlası– 8th Edition. Erişim Tarihi: 14.07.2020
2. Cameron FJ, Garvey K, Hood KK, Acerini CL, Codner E. ISPAD clinical practice consensus guidelines 2018: diabetes in adolescence. Pediatr Diabetes. 2018; 19(27): 250-261.
3. Hanna K M, Guthrie D. Parents’ and adolescents’ perceptions of helpful and nonhelpful support for adolescents’ assumption of diabetes management responsibility. Issues Comprehensive Pediatric Nursing 2001;24:209- 223.
4. Mellin A E, Neumark-Stainzer D, Patterson J M. Parenting adolescent girls with type 1 diabetes: parents’ perspectives. Journal of Pediatric Psychology 2004;29:221-230.
5. Pender N, Murgaugh C, Paesons M. Health promotion in nursing practice. 7th ed. 2015.