Diyabette Kan Şekeri İzlemi

Diyabette kan şekeri izlemi, tedavi planında insülin uygulaması yer alan diyabetlilerin önemli sorumlulukları arasındadır.

Diyabetli bireylerde, kendi kendine parmaktan kan şekeri ölçümü takibi diyabet öz yönetiminin önemli basamaklarındandır. Özellikle tedavi planında insülin uygulaması bulunan diyabetlilerin, düzenli kan şekeri ölçümü yapmaları ve kayıt tutmaları diyabet tedavi uyumunda başarı için gereklidir. Bu nedenle diyabetli bireylerin, bireysel kan şekeri takibinde  disiplin kazanmaları ve bu disiplini kararlılıkla sürdürmeleri önem teşkil eder.

Diyabet tedavi ve bakım sürecinde, diyabetlinin parmaktan (kapiller) kan şekeri ölçümünün yapılması genellikle diyabetlinin kendisi, yakınları ya da hastane ortamında sağlık profesyonellerinin sorumluluğundadır. Diyabette kan şekeri izlemi, diyabet tedavi uyumunda başarı sağlamak için de ayrıca önem taşır.

Diyabetlilerde Kan Şekeri İzleminin Önemi

Diyabetin takip ve tedavi basamakları arasında; bireysel kan şekeri izlem ve kaydı önemli yer tutar. Bunun dışında diyabet takip ve tedavisinin diğer basamakları ise şöyledir:

• Diyabete özgü bireysel beslenme planı sürdürülmesi
• Düzenli sürdürülen fiziksel aktivite planlaması
• Diyabetliye özgü planlanmış ilaç (ağızdan alınan hap ve/veya insülin) tedavisi
• Diyabet öz yönetim eğitimi ve desteği sağlanması

Diyabetli bireyin, diyabet takip ve tedavi sürecinde; günlük yaşamı içinde kan şekeri ölçümü yapmasının gerekliliği ve ölçüm değerlerini nasıl yorumlayacağı konusunda bilinçli olması gerekir.

Diyabette kan şekeri izlemi sürecinin gerekliliklerini ise size şöyle sıralayabilirim:

• Diyabet öz yönetimine önemli katkı sağlaması
• Diyabetlinin hastane yatış sıklığını ve yatış süresini azaltması
• Diyabete bağlı gelişebilecek tedavi maliyetlerini azaltması
• Diyabetin kısa ve uzun dönemde gelişebilecek olası sağlık sorunlarının geciktirilmesi ya da önlenmesi
• Beslenme ve egzersiz planının, uygulanan tedavi planının diyabetlinin kan şekeri düzeylerine olan etkisinin saptanması ve duruma erken müdahale sağlanması
• Diyabetle yaşamda ani gelişebilecek kan şekeri düşmeleri ya da yükselmelerinin erken saptanması, böylece olası sorunlar için gerekli önlemlerin alınması
• Kan şekeri ölçüm sonuçlarına göre gerektiğinde tedavi planı değişikliğine gidilmesi
• Diyabetle sağlıklı, esnek ve güvenli bir yaşam sürdürülmesi

Kan Şekeri Ölçümünde Nelere Dikkat Edilmesi Gerekir?

Diyabette bireysel kan şekeri takibinde; genellikle piyasada bulunan çeşitli kan şekeri ölçüm cihazları yardımıyla, parmaktan (kapiller) kan alınarak ölçüm yapılır. Bireysel evde/dışarıda yürütülebilen bu kan şekeri takibi; kan şekeri ölçüm cihazı ve ölçüm çubuğu (strip) ile yapılır.

Glukometre olarak adlandırılan kan şekeri ölçüm cihazları değiştirilebilir pil yardımıyla çalışır.  Piyasada bulunan tüm kan şekeri ölçüm cihazlarının kendine özel ölçüm çubuğu ve kullanma talimatı bulunur. Diyabetlilerin/yakınlarının kan şekeri ölçüm cihazlarının kullanımı ve bakımı hakkında mutlaka ilgili diyabet eğitim hemşiresinden detaylı eğitimlerini almaları ayrıca önem taşır.

Peki diyabetlilerin/yakınlarının kan şekeri ölçüm cihazlarının kullanımında nelere dikkat etmeleri gerekir.

Kan Şekeri Ölçüm Cihazlarının Kullanımı

• Glukometre cihazının kullanım kılavuzu mutlaka okunmalı.
• Kullanılan cihaz ve ölçüm çubukları aşırı nem, ışık ve sıcaktan itinayla korunmalı.
• Cihaza ait ölçüm çubuğu kutusunun kapağı açık ve nemli ortamda bırakılmamalı.
• Cihazın ve ölçüm çubuklarının kontrol solüsyonunun son kullanma tarihinin  geçmemiş olmasına dikkat edilmeli.
• Ölçüm çubuğu kutularının son kullanım süresi açıldıktan sonra kısalacağından, kutu üzerine mutlaka açılış tarihi yazılmalı.
• Kan şekeri ölçümü sırasında kullanılacak ekipmanlar (ölçüm cihazı, ölçüm çubuğu, parmağı delmek için lanset/ delme kalemi, temiz peçete ve atık kutusu) ölçüm öncesi hazırlanmalı.
• Glukometre cihazı açma/kapama (on/off) tuşundan açılıp, ölçüm çubuğu cihazın ilgili bölümüne takılmalı (Cihazların çoğu genellikle ölçüm çubuğu takıldığında otomatik açılır özelliktedir).
• Eğer cihaz kodlama gerektiren bir cihazsa, ilk kullanım anında ve sonrasında her yeni strip kutusu açıldığında mutlaka kodlama yapılmalı.
• Cihazın temiz tutulmasına mutlaka özen gösterilmeli.
• Doğru ve güvenilir ölçüm yapıp yapmadığının kontrolü için, cihazın duyarlılık ve doğruluk testi en az yılda bir kez ve mümkünse daha sık yapılmalı (Bu konuda mutlaka diyabet eğitim hemşiresinden bilgi alınmalı).
• Ölçüm cihazının hatalı ölçüm yaptığı düşünülüyorsa kontrol solüsyonuyla cihaz mutlaka test edilmeli (Normal kan şekeri ölçümü yapar gibi ölçüm çubuğuna kan değil solüsyon damlatılarak işlem gerçekleştirilir).
• Cihazın hatalı ölçüm yaptığı düşünüldüğünde ya da cihaza bağlı teknik sorun yaşandığında, mümkünse üretici firmayla iletişime geçilmeli ya da cihaz mutlaka değiştirilmeli.

Kan Şekeri Ölçümü Nasıl Yapılır?

Diyabette kan şekeri izlemi sürecinde; diyabetli bireylerin önce doğru kan şekeri ölçümü yapmaları ve düzenli takip kaydı tutmaları gerekir. Diyabetli bireylerin parmaktan kan şekeri ölçümünde dikkat etmeleri gereken başlıca kurallar ise şöyledir:

Kan şekeri ölçüm öncesi dikkat edilmesi gerekenler:

• Eller ılık sabunlu suyla yıkanmalı ya da yıkama imkânı yoksa alkollü pamukla silinerek temizlenmeli.
• Parmak delme kalemine delici iğne (lanset) uygun şekilde yerleştirilmeli.
• Parmak delme kalemlerinin bireysel kullanım için olduğu unutulmamalı. Parmak deme iğnesi mümkünse bir kere ya da aynı kişi tarafından en fazla 4 kere kullanılmalı.
• Parmak delme kaleminde deri kalınlığına göre uygun derinlik ayarı yapılmalı.
• Ölçüm cihazına çubuk doğru şekilde yerleştirilmeli.

Kan şekeri ölçüm sırasında dikkat edilmesi gerekenler:

• Parmak delme işlemi parmak ucunun yan kısımlarından olacak şekilde gerçekleştirilmeli, mümkünse tüm parmaklar sırayla tercih edilmeli.
• Delinecek parmağın ucuna doğru kanı toplayıp, diğer elle delme kaleminin tuşuna basarak işlem gerçekleştirilmeli.
• Delme işlemi sonrası ilk kan temiz bir peçeteyle silinmeli, sonrasında çıkan kan ölçüm çubuğuna damlatılmalı.
• Temizleme işleminde pamuk tercih edilmemeli. Çünkü pamuk dokusu nedeniyle kalıntı bırakır, bu kalıntılarda kanı emerek ölçümün yanlış çıkmasına neden olur.
• Ölçüm çubuğu yeterli kanı emdiğinde gerekli test işlemi başlar ve birkaç saniye içinde ölçüm değeri ekranda görünür. Bu değer cihaz hafızasına kaydedilir.
• Kan şekeri ölçüm hatalarında ise cihaz testi sonuçlandırmaz ve uyarı verir. Böyle bir durum söz konusuysa işlem mutlaka tekrarlanmalı.

Kan şekeri ölçüm sonrası dikkat edilmesi gerekenler:

• Kan şekeri takip formuna/defterine tarih ve saat ile birlikte kan şekeri ölçüm değeri kaydedilmeli.
• Ölçüm çubuklarının kutusu kapalı şekilde ve nemli olmayan bir ortamda muhafaza edilmeli.
• Glukometre cihazı mikrodalga fırın, televizyon, radyo ve cep telefonu gibi manyetik alan oluşturan cihazların yanında kesinlikle saklanmamalı.
• Ölçüm stribi ve delme kaleminin içindeki lanset tek kullanımlıktır ve bunlar çıkarıldığında uygun şekilde çöpe atılmalı.
• Ölçüm yapılan parmakların tahriş olmaması için mümkünse iki elin tüm parmakları sırayla kullanılmalı.

Diyabette Kan Şekeri Ölçüm Zaman ve Sıklığı

Diyabette bireysel takipte parmaktan kan şekeri ölçüm sıklığı; diyabetli bireyin yaşı, diyabetinin tipi, hamilelik durumuna, genel sağlık durumuna ve diyabetlinin tedavi planına göre değişir.

Diyabetli birey eğer insülin tedavisi uyguluyorsa, günde ortalama 2 ila 10 kez arasında, bazen de daha sık kan şekeri ölçümü yapmak durumunda kalabilir. Gebelik diyabeti durumunda günlük kan şekeri ölçüm sıklığı hekiminin önerisi göre planlanır. İnsülin tedavi planı olmayan sadece hap tedavisi olan tip 2 diyabetlilerde ise hekimin önerisine göre, parmaktan kan şekeri ölçüm sıklığı daha az ya da hiç olmayabilir.

Diyabetli bireyler takip sürecinde, ölçüm değerlerini not etmek için diyabet takip formu/günlüğü/defteri kullanır ya da cihaz hafızası kaydından faydalanır.

Diyabetlilerde kan şekeri ölçüm zamanı nasıl olmalı?

• Diyabette açlık kan şekeri, ana öğün öncesinde ölçülen değerdir.
• Tokluk kan şekeri ana öğüne başlandığında, ilk ağza alınan lokma sonrasında 2. saatte bakılan değerdir.
• Gebelik durumu bulunan diyabetlilerde, tokluk kan şekeri ana öğüne başlandığında ilk lokmadan sonra 1. saat bakılan ölçüm değeridir.

Diyabetlilerde kan şekeri ölçüm sıklığı nasıl olmalı?

Diyabette açlık kan şekeri ölçümü genellikle sabahın ilk saatlerinde ve ana öğünler öncesinde yapılır. Tokluk kan şekeri ölçümü ise ana öğünün ilk lokması sonrasında 2. saatte bakılır. Kimi zaman uyku öncesinde gece 22:00-23:00 saatlerinde ve sabaha doğru gece 02:00-03:00 saatlerinde de kan şekeri ölçümü gerekebilir.

Diyabetli bireylerde genel olarak yürütülen kan şekeri ölçüm zamanlamaları dışında, bazen özel durumlarda da ölçüm yapmak gerekebilir. Bu durumlar ise şöyledir:  

• Diyabet tedavi planı değişikliği durumunda
• Kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi) ya da kan şekeri yüksekliği (hiperglisemi) yaşanması durumunda
• Ağır egzersiz planlanıyorsa, egzersiz öncesi ve sonrasında
• Diyabet dışında gelişen, başka bir hastalığın eşlik ettiği durumlarda (enfeksiyon, ateş, bulantı, ishal vb.)
• Gün içerisinde alkol alınması planlanıyorsa
• Stres yaşanan durumlarda ya da diyabetlinin kendini kötü hissettiği durumlarda
• Diyabetli birey insülin pompa tedavisi (sürekli cilt altı insülin infüzyonu) kullanıyorsa, diyabetli bireye özgü sıklıkta

Son Söz

Diyabette kan şekeri takibinde parmaktan ölçüm, uygun maliyetiyle sıklıkla tercih edilen yöntemdir. Fakat bu yöntem; diyabetli bireyin gün içerisindeki kan şekeri dalgalanmalarını tespit etmede yeterli olmamaktadır. Mutlaka diyabetlinin günlük kan şekeri ölçüm takibi, tıbbi kontrollerinde damardan alınan kanla bakılan üç aylık kan şekeri ortalamasıyla (HbA1c değeri) birlikte karşılaştırmalı olarak hekimi tarafından değerlendirilir.

Teknolojik gelişmelerle birlikte günümüz koşullarında, sağlık profesyonellerine ve diyabetlilere daha fazla günlük kan şekeri değeri sunabilen, pratik ve teknolojik destekli ürünler bulunmaktadır. Bu ürünlerin maliyetleri firmalara göre değişkenlik göstermektedir. Diyabetli bireyler imkânları ölçüsünde, bazen bu  ürünlerden de faydalanabilmektedir.

Fotoğraf Canva aracılığıyla

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.