Diyabette Eğitim, Öğretim, Yetiştirme, Gelişim ve Öğrenim

Diyabette eğitim tedavinin en önemli basamağıdır. Diyabetli bireyin diyabet öz yönetimi becerisi kazanmasına, diyabet eğitimi önemli katkılar sağlar.

Diyabet eğitim hemşiresinin önemli rolleri arasındadır diyabet eğitimi. Bu yazımda sizler için diyabette eğitim konusunu ele alarak bazı kavramları açmak istedim.

Eğitim Kavramı ve Diyabet Eğitimi

Eğitim bir kişide uzun vadeli davranış değişimi hedefleyen bir süreçtir. Bu değişim süreci farklı yetiştirme programlarını, çeşitli öğrenme etkinliklerini ve deneyimleyerek öğrenmeyi içerebilir. Eğitim ise bu sürecin genelini kapsar. Eğitimin sonuçları orta ve uzun vadede görünür ve hissedilir olur.

Diyabetli bireylerle ve onların yakınlarıyla yürütülen eğitim sürecinde, bilgi tek başına öğrenmeyi sağlamaz. Bu süreçte önemli olan diyabet hastalığı ve diyabetle yaşamla ilgili kazanılan bilgi ve becerilerin, diyabetli bireylerin davranış değişimini desteklemesi ve onları güçlendirmesidir.

Öğretim Kavramı ve Diyabeti Öğretme

Öğretim; belirlenmiş hedefler doğrultusunda hazırlanan, bireye/gruba öğrenme deneyimi kazandırma amacıyla sürdürülen faaliyetlerin öğrenene özgü tasarlanması ve uygulanması sürecidir. Öğretimin amacı; öğrenme deneyimi sonunda öğrenenin kazanacağı tüm bilgi, beceri, tutum ya da yetkinliklerdir.

Diyabeti öğretme kılavuzlar, broşürler, kitapçıklar, afişler, infografiler, sunumlar ve e-öğrenme programları hazırlanması, diyabetlilerin/yakınlarının bu kaynaklardan faydalanması sürecidir. Diyabet eğitim hemşiresinin diyabetli bireye öz yönetim becerisi kazandırması, ona davranışlarını düzeltici geri bildirimler vermesi öğretimin bir parçasıdır.

Yetiştirme Kavramı ve Diyabetliyi Yetiştirme

Yetiştirme; bir kişiye bir konuda ya da bir alanda var olan ihtiyacı kapatmaya ya da tamamlamaya yönelik bilgi ve beceri kazandırma sürecidir. Yetiştirme kısa süreli, belirli hedefler doğrultusunda, performansa yönelik ve yoğunlaştırılmış nitelikte eğitimlerdir. Yetiştirme eğitimleri bir konuda/alanda ya da daha geniş nitelikte gelişim sağlayan programlar şeklinde tasarlanabilir.

Diyabetli bireyin diyabetle yaşam sürecinde birçok konuda performans geliştirmeye gereksinimi olabilir. Bu konuları size şöyle sıralayabilirim:

• Kan şekeri ölçümü yapma ve not alma alışkanlığı kazanma
• İnsülin uygulama becerisi kazanma
• Karbonhidrat sayımı yöntemine göre insülin dozu hesaplama ve uygulama
• İnsülin pompa kullanımı becerisi kazanma
• Sürekli glikoz ölçüm sistemi kullanma becerisi kazanma
• Koruyucu ayak bakımı uygulama becerisi kazanma

Bu ve benzeri konularda diyabetli bireyin ve onlara destek sağlamaları amacıyla bazen de yakınlarının, bu gibi spesifik konularda yetiştirme sürecine dahil edilmesi gerekir.

Gelişim Kavramı ve Diyabetlinin Gelişimi

Gelişim; bir süreç değil bireyin eriştiği bir yetkinlik seviyesidir. Bireylerin var olan potansiyellerini açığa çıkarmaları ve kendilerini gerçekleştirmeleri aşamasıdır. Bireyin katılımda bulunduğu yetiştirme programları, tüm eğitim süreçleri ve deneyimleri gelişimine katkı sağlar.

Diyabette eğitim süreciyle, diyabetli bireyin kazandığı öz yönetim becerilerini yaşam alışkanlığına dönüştürebilmesi, diyabetle yaşamında gelişiminin göstergesidir. Diyabet eğitim hemşirelerinin diyabetli bireyin gelişim sürecini değerlendirmeleri, diyabetli bireye bütünsel ve çok boyutlu bakabilmelerini gerektirir.   

Öğrenim Kavramı ve Diyabeti Öğrenme

Öğrenme; eğitim, öğretim, yetiştirme ve gelişimin içinde olduğu tüm süreçlerin öğrenen tarafında yarattığı ya da yaratması beklenen olumlu etkidir. Öğrenme; öğrenen bireyin yeni bilgi, beceri ve tutum kazanma sürecidir. Öğrenenin her türlü deneyimi ve etkileşimi, iş birliği süreçleri bir öğrenme kaynağı olarak kabul edilir.

Diyabet ömür boyu süren bir yolculuktur. Diyabette eğitim süreci ise bu yolculuğun önemli bir parçasıdır. Diyabette eğitim sürecinde, diyabetlinin yaşam boyu öğrenme alışkanlığı kazanması, onu güçlendirir ve hastalığına uyumunu arttırır. Diyabetlinin hastalık hakkında kazandığı bilgi, beceri ve deneyimleri kendine olan güvenini ve inancını arttırır.

Diyabetli bireyin, diyabet sağlık bakım ekibiyle sürekli etkileşim ve iş birliği içinde olması gelişimi için oldukça önemlidir. Diayebette eğitim yolculuğu boyunca; diyabet sağlık bakım ekibi, diyabetlinin en önemli destekçileri arasında yer alır.

Diyabette Öğretim Tasarımı

Öğretim tasarımı; belli konularda öğrenme gereksinimine bağlı en uygun öğrenme deneyimi kazandıracak sistem, kaynak ve süreçlerin geliştirilmesi/planlanması olarak nitelendirilir.

Etkili öğretim tasarımı sürecinde amaç; öğrenenin tüm gereksinimlerini ortaya koyabilmek ve öğrenenin performansına dayalı öğretim hedefleri belirleyebilmektir. Bu hedefler doğrultusunda yerinde strateji, içerik, yöntem, ortam, materyal ve ölçme araçları geliştirilmesi bu sürecin aşamalarıdır.  

Öğrenme stratejileri, içerikleri, araç ve yöntemler öğretim tasarımı bünyesinde öğretim amaçlarına göre kapsamlı planlanır.

Diyabetliler İçin Kullanılabilecek Başlıca Öğrenim Yaklaşımları

Örgün Öğrenme

Gerçek ya da sanal (online) eğitim ortamında bir eğitmen tarafından gerçekleştirilen eğitim, kendi kendine bağımsız eğitim, çevrimiçi ya da çevrimdışı öğrenme programları, önceden hazırlanmış kitapçıklar, broşürler, video, ses kaydı ve metin içerikleri gibi öğrenme faaliyetlerinin olduğu bir öğrenme şeklidir.

Diyabet eğitim hemşiresi tarafından diyabetlilerle/yakınlarıyla gerçekleştirilen bireysel ya da grup eğitimleri de örgün öğrenme yaklaşımı olarak nitelendirilir.

Bireysel Öğrenme

Diyabetlinin öz yönetim/öz bakımında kendi kendine bilgi, beceri ve tutumlarını geliştirme sürecidir. Bu amaçla gerektiğinde diyabetliler, diyabet eğitim hemşiresinden öz yönetim desteği alabilmektedir.

Diyabetli bireyin diyabet hakkında kitap ya da yazılı içerikler okuması, blog yazıları takip etmesi, örgün ya da elektronik ortamda (online) gerçekleştirilen öğrenme programlarını takip etmesi ya da akran desteği alması bireysel öğrenme yaklaşımına başlıca örneklerdir.

Kaynak Tabanlı Öğrenme

Diyabetli ve/veya yakınlarının öğrenmenin merkezinde olduğu ve başarılı bir öğrenme süreci gerçekleştirilebilmesi için basılı, elektronik ve insan kaynağının etkin kullanıldığı bir öğrenme yaklaşımıdır.

Elektronik Öğrenme (E-öğrenme) / Çevrimiçi Öğrenme

Bilgisayar ile birlikte akıllı telefon ve tablet gibi taşınabilir cihazlar üzerinde de gerçekleşen; bilgisayar destekli öğrenme, çevrimiçi öğrenme, mobil öğrenme gibi yöntemlerin tümünü kapsamına alan bir yaklaşımdır.

Zaman ve mekân sınırlılıklarını en aza indiren, etkili ve verimli öğrenme olanağı sunan bir yöntemdir. Bilgisayar destekli üretilen etkileşim, uygulama, alıştırma, oyunlaştırma ve değerlendirme olanaklarıyla çevrimiçi öğrenme oldukça verimli öğrenme yaklaşımıdır.

Uzaktan Öğrenme

Farklı mekânlarda bulunan öğrenen/öğrenenler ile eğitmen/eğitmenlerin bilgi iletişim, bilgisayar ve ağ teknolojileri desteğiyle sanal ortamda canlı, sesli, görüntülü ve etkileşimli gerçekleştirilen öğrenme yaklaşımıdır. Her zaman canlı olması gerekmeksizin, öğrenenlerin önceden kaydedilen eğitimlere ulaşması şeklinde de gerçekleşebilir.

Öğrenenlerin uzak bilgi kaynaklarına/eğitim yayınlarına erişmesi ve bu kaynaklardan öğrenmesi de uzaktan öğrenme yaklaşımına girer. Aslında çevrimiçi öğrenme, elektronik öğrenme gibi yaygın olarak kullanılan öğrenme modelleri de büyük oranda uzaktan öğrenme yaklaşımı kapsamındadır.

Bilgisayar Destekli Öğretim

Diyabetli bireyin öğrenme ihtiyaçlarının analizi, eğitim programlarının oluşturulması, öğrenenlerin ihtiyaçlarının belirlenmesi, öğrenenlerin performanslarının takibi ve bu sürecin raporlanması bilgisayar destekli/yönetimli öğrenme gelişimini takip etme ve geliştirme kapsamında bir yaklaşımdır.

Arttırılmış Gerçeklik ve Sanal Gerçeklik

Arttırılmış gerçeklik; durağan objelerin canlanması, nesnelerin iki boyuttan üç boyuta taşınması, bir konu hakkında ek bilgilerin alınabilmesi gibi imkânlar sunan genişletilmiş ya da zenginleştirilmiş gerçekliktir. Arttırılmış gerçeklikte gerçek nesneler üzerine sayısal ortam (medya) gömülürken, sanal gerçeklikte öğrenenin deneyimi gerçek bir nesneden öte yaratılmış olan sanal bir ortam içinde gerçekleşmektedir. Özel tasarlanmış simulasyon ortamına özel gözlükler, başlıklar, kameralar, hareket algılayıcıları ya da giyilebilir sensörlerle sanal gerçeklik deneyimi zenginleştirilir.

Benzeşim/Simulasyon

Benzeşim/simulasyon, sanal olarak gerçek ortam ve şartların yaratılması şeklinde bir öğretim yaklaşımıdır. Bilgisayar desteğiyle iki veya üç boyutlu benzeşimler gerçek ortamdan kopmadan yaşanan deneyimler şeklinde yapılandırılır. Ayrıca sanal gerçeklik ya da özel benzeşim cihazları içinde yaşanan deneyimler de tümüyle sanal ortam içinde gerçekleşebilir.

Diyabetle yaşamda sağlıklı beslenmeye yönelik alışveriş yapma, insülin uygulaması gerçekleştirme, insülin pompa uygulaması gerçekleştirme gibi konuların öğretilmesinde etkili olabilecek bir yöntemdir.

Grup Eşliğinde Öğrenme

Benzer gereksinimleri olan bir grup öğrenenin, bir araya gelerek deneyimlediği bir öğrenme sürecidir. Her grup görüşmesinde bir odak konu belirlenir, süreç bir rehber/moderatör yönetiminde gerçekleştirilir. Grup moderatörünün soruları ve yönlendirmeleri eşliğinde görüşülen konu ya da sorunun açıkça tanımlanmasını, konu hakkında yapıcı tartışılmasını, ortak çözüm yolları belirlenmesini sağlar.

Diyabet sohbet haritaları gibi eğitim araçlarıyla gerçekleştirilen, bir konuya odaklanıldığı ve grubu oluşturan diyabetlilerin bir araya geldiği bir yöntem olduğundan dolayı, etkili ve aksiyon sağlayan bir öğrenme yaklaşımıdır.

Oyun Tabanlı Öğrenme

Diyabetliler için önceden belirlenmiş bilgi, beceri ve tutum kazandırma amacıyla tasarlanmış oyunların, öğrenenler tarafından oynayarak öğrenmeleri üzerine yapılandırılmış bir yaklaşımdır. Öğrenme amaçlı oyun tasarlama sürecinde diyabetliler için hedefler, kurallar, yaşanabilecek zorluklar, eğlence, geri bildirim, rekabet, etkileşim, meydan okuma ve hikâyeleştirme gibi unsurlar ele alınır. Tasarlanan oyunların öğrenen merkezli olması, tüm katılımcıların aktif katılım sağlayabilmesi, eğlenmeye dönük olması etkinliğini arttırır.

Mikro Öğrenme

Diyabetli bireylerin öğrenme gereksinimlerinin sadeleştirilmiş, kısa anlatımlı, anlamlı öğrenme nesneleri ya da içerik kaynaklarıyla karşılandığı bir öğretim yaklaşımıdır. Her öğretim amacı için farklı modüller hazırlanabilir. Öğrenme haritaları, bilgi kartları, podcast içerikler, kısa videolar tasarlanarak yapılandırılabilir.

Mikro öğrenmede temel hedef; öğrenenin odaklanma süresini aşmadan kalıcı öğrenme sağlayabilmektir.

Yaşam Boyu Öğrenme

Diyabetli bireyin kendi arzusuyla, sürekli olarak ve keyif alarak öğrenme deneyimi içinde olduğu bir öğrenme yaklaşımıdır. Gelişen teknoloji yaşam boyu öğrenme açısında çok değerli fırsatlar sunar.

Diyabetli uzaktan ve çevrimiçi öğrenme kaynakları aracılığıyla birçok konuda öğrenme ihtiyacını bağımsız ve istediği zamanda karşılayabilir. Diyabetle ilgili ulusal ve uluslar arası kurumsal web sayfaları, blog sayfaları, kütüphane veri tabanları, e-kitaplar, e-dergiler, çevrimiçi kurslar, internet ortamından/sosyal medyadan ulaşılan mikro öğrenme kaynakları yaşam boyu öğrenmeyi destekleyen kaynaklar arasında sayılabilir.

Problem Tabanlı Öğrenme

Probleme yönelik öğrenme etkin öğrenme yaklaşımlarından biridir. Diyabetlinin yaşamında odak konusu olan bir problemin tanımlanması ve çözümüne yönelik, gerçek ve kalıcı öğrenmenin olduğu bir öğrenme yaklaşımıdır. Bu anlamda öğrenilenler yaşam boyu öğrenme anlayışını da destekler. Diyabetlinin bilgi ve becerisinin gelişmesine olanak sağlar.

Diyabetle yaşamda diyabet eğitimin önemini, bazı kavramları da açarak siz değerli okuyucularım için bu satırlarla paylaşmak istedim.

Sağlıklı bir yaşam için katkı sağlamasını arzu ederim.

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Fotoğraf NeONBRAND ve Unsplash aracılığıyla