Diyabetle Yaşamda COVID-19 ve Diyabet Yönetimi

Diyabetle yaşamda COVID-19 salgını diyabet yönetimini de etkileyen sorunları beraberinde getirmiş bulunmaktadır. Küresel bir salgın olarak kabul edilen COVID-19 şu günlerde hayatımızda stres yaratan önemli bir sorundur. Sağlıklı bir yaşam için pandemi kurallarına uymak, sağlığımızı korumak, kronik hastalık yönetiminde başarılı olmak ve gerektiğinde stresle etkili baş ederek olumlu duygularla yaşamak önemlidir.

Dünya genelini etkileyen bu salgın tüm insanların yaşamına bazı zorluklar getirmiştir. Diyabetliler bu pandemi döneminde risk altında olan kronik hastalar arasında önemli yer tutan bir gruptur.  

COVID-19 salgını nedeniyle ölüm vakalarının büyük çoğunluğunu yaşlılıkla birlikte diyabet,  obezite, hipertansiyon, kronik böbrek hastalığı, kardiyovasküler hastalık ve kanser gibi kronik sağlık sorunları olan bireylerin oluşturduğu bulgulanmıştır.

Diyabet hastalığı virüs enfeksiyonlarına bağlı olarak gelişen ağır zatürre (pnömoni) ve sepsis durumunda önemli bir risk faktörüdür. Bu dönemde yürütülen bazı çalışma sonuçlarına baktığımızda; COVID-19 salgını nedeniyle ölüm riskinin diyabetlilerde diyabetli olmayanlara göre yaklaşık % 50 daha yüksek olduğu bulgulanır.  

Kronik hastalıklar arasında diyabet ayrıca, dünya geneli COVID-19 kaynaklı morbidite ve mortalitenin artışında da önemli risk faktörü olarak karşımıza çıkar.

COVID-19 Diyabeti Nasıl Etkiler?

Diyabetle yaşamda COVID-19 diyabet tedavi uyumunu da etkiler. Diyabetlilerde yüksek kan şekeri (hiperglisemi) değerlerinin 2006 yılı SARS salgınında da gözlemlendiği şekilde; COVID-19 ile enfekte olmuş bireylerde sağlığın bozulmasıyla birlikte, hayati tehlike oluşturma riskini arttıran önemli bir etken olduğu görülür.

Diyabetlilerde COVID-19 ile enfekte olma durumunun insülin sekresyonunun azalmasıyla birlikte, insülin direnci sorunuyla hiperglisemiye neden olduğu görülür. COVID-19 enfeksiyonuna eşlik eden ve hücrelerin reseptörlerine bağlanarak hücre çoğalmasını uyaran sitokin fırtınasının, diyabetlilerde insülin direncini kötüleştirebildiği gözlemlenir. Diyabetlilerde bu durum beraberinde hipergliseminin ortaya çıkmasına ya da kötüleşmesine yol açarak insülin direncini de daha fazla arttırabilir.

Diyabetle birlikte obezite sorunu, COVID-19 ile enfekte olan hastalarda ayrıca riski arttıran bir diğer faktördür. COVID-19 ile ilişkili kan şekeri seviyelerindeki artışın sadece diyabetlilerde değil,  diyabet riski taşıyan ya da prediyabeti (gizli şeker hastalığı) olanlarda da görülebileceği öngörülür.

COVID-19 Salgını Döneminde Diyabetle Yaşam Nasıl Olmalı?

Pandemi dönemi diyabetlilerin yaşamını ve diyabet yönetimini çok yönlü etkileyen bir durumdur. Bu dönemde diyabetlilerin yaşadığı başlıca sorunlar şunlardır:

• Diyabetlilerin hastane randevu ziyaretlerinde bazı aksaklıkların yaşanması
• Sosyal uzaklaşma gerekliliklerinin beraberinde getirdiği bakıma erişimle ilgili sorunlar yaşanması
• Diyabet tedavisinde var olan ilaç ve malzemelerin teminiyle ilgili aksaklıkların yaşanması
• Diyabet öz yönetim sürecinde sorunlar yaşanması ya da öz yönetim desteğiyle ilgili aksaklıkların olması
• Pandemi dönemine bağlı kaygı ve stres düzeyinin artması
• Diyabet tedavi uyumuyla ilgili sorunlar yaşanması

Diyabetliler için tedavi uyumu ve glisemik kontrolün sağlanması, COVID-19 bulaş riskinin önlenmesinde ve gelişebilecek sağlık sorunlarının önlenmesinde ya da geciktirilmesinde oldukça önemlidir. Diyabetle yaşamda COVID-19 salgını döneminde tedavi uyumunda başarılı olmaya ayrıca özen gösterilmelidir.

Pandemi Döneminin Diyabetlilerin Yaşamındaki Etkileri

• Zorunlu pandemi kurallarının diyabetlilerin yaşam alışkanlıklarına olan etkisiyle, metabolik kontrollerinin bozulma olasılığı
• Bu dönemde beslenme alışkanlıklarıyla ilgili değişimler yaşanması olasılığı
• Zorunlu pandemi kurallarının diyabetlilerin fiziksel aktivitelerini sınırlama olasılığı
• Tedavi uyumuyla ilgili olası sorunlar yaşanması
• Diyabet tedavisine yönelik tıbbi ilaçların tedariki ile ilgili olası sorunlar yaşanması
• Hastane kontrol ziyaretleriyle ilgili olası aksaklıkların yaşanması
• Diyabet öz yönetim desteğinde olası aksaklıkların yaşanması  
• Dünya geneli artış gösteren kaygı ve stres düzeyinin, psikolojik sağlığı olumsuz yönde etkileme olasılığı

Diyabetlilerin pandemi döneminde; diyabet öz yönetimlerinde etkin olmaları, öz bakım sorumluluklarını aksatmamaları ve diyabet sağlık bakım ekibiyle sürekli işbirliği içinde olmaya gayret göstermeleri önemlidir.

Pandemi Döneminde Diyabet Öz Yönetimi

Diyabetli bireylerin her zaman olduğu gibi, pandemi döneminde de diyabet öz yönetimlerine ve tedavi uyumlarına özen göstermeleri gerekir. Diyabetlilerin bu dönemde tedaviye uyum göstermeleri, kontrollerini aksatmamaları, diyabet öz yönetimiyle kan şekeri değerlerini kontrol altında tutmaları ve öz bakım sorumluluklarını yerine getirmeleri oldukça önemlidir.

Pandemi döneminde diyabetliler için kaygıyla birlikte stres düzeyi de artabileceğinden, diyabet yönetiminde de zorluk yaşamaları muhtemeldir. Diyabetlilerin bu zorlu ve stresli dönemlerde kan şekeri değerlerinde daha fazla dalgalanmalar görülebilir. Beraberinde bu durum diyabetlilerin öz yönetimlerini ve yaşam kalitelerini de etkileyebilir. Bu nedenle diyabetlilerin stresle etkili baş etme becerileri kazanmaları ayrıca önem teşkil eder.  

Pandemi döneminde dünya geneli kaygı ve stres düzeyinin artması, diyabet gibi kronik hastalığı olanların sağlık durumunu da olumsuz etkileyebilmektedir. Bu nedenle her durumda stres, etkili yönetilmesi gereken bir önemli sorundur. Diyabetli bireylerin pandemi döneminde; stres yönetiminde ve diyabet öz yönetiminde etkin olabilmeleri, gerekli durumlarda destek alabilmeleri önemlidir.

Diyabet öz yönetimi sürecinin başlıca basamakları şunlardır:

• Diyabete özgü bireysel tıbbi beslenme planının yürütülmesi
• Düzenli fiziksel aktivite programının etkin sürdürülmesi
• Gerektiğinde düzenli kan şekeri izlemi ve kaydının yapılması
• Diyabete yönelik tıbbi ilaç tedavisinin etkin yürütülmesi
• İdeal kilonun sağlanması ve korunması
• Sağlıkla yaşam alışkanlıkları kazanılması ve sürdürülmesi
• Tıbbi kontrollerin düzenli sürdürülmesi
• Diyabet sağlık bakım ekibiyle sürekli iş birliği içinde olunması
• Düzenli diyabet öz yönetim desteği alınması

COVİD-19 Salgını Döneminde Diyabet Öz Yönetiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Diyabetle yaşamda COVID-19 salgın dönemi elbette zorlu bir dönemdir. Diyabetlilerin yaşamının her döneminde olduğu gibi, bu dönemde de diyabet öz yönetimlerinde dikkat etmeleri gerekenler vardır. Bunlar:

• Diyabet tedavi planının etkin yürütülmesi
• Kan şekeri takibi ve kaydının düzenli sürdürülmesi
• Kan şekerlerinin hedef aralıkta tutulması amacıyla; günlük kan şekeri, beslenme, egzersiz ve insülin ilişkisinin doğru ve etkili yönetilmesi
• Tüketilen besinlerin kan şeker düzeyine etkisinin gözlemlenmesi
• İnsülin dozlarının hekim önerisiyle kan şekerine ve tüketilen besinlere göre gerekli dozlarda ayarlanması
• Kan şekeri değerleri hedefin üstünde (hiperglisemi) veya altında (hipoglisemi) olduğunda, etkili yönetilmesi ve gerekli önlemlerin alınması
• Koruyucu ayak bakımına dikkat edilmesi ve düzenli ayak muayenesi yaptırılması
• Başka hastalıklar araya girdiğinde tıbbi tedavi dozlarının, diyabet sağlığı bakım ekibiyle gözden geçirilmesi
• Diş sağlığı problemlerini önlemek amacıyla diş sağlığına özen gösterilmesi
• Diyabet aşı programı hakkında diyabet sağlık bakım ekibinden gerekli eğitimin alınması
• Diyabetle yaşamda psikolojik sağlığın korunmasına özen gösterilmesi
• Bütünsel sağlık ve hijyen kurallarına özen gösterilmesi
• Sağlıklı yaşam alışkanlıklarıyla ve sosyal mesafe kurallarına özen göstererek, aktif bir yaşam sürdürülmesi

Pandemi Döneminde Diyabetlilerin Stres Yönetiminde Dikkat Etmesi Gerekenler

Diyabetlilerde stres ve kaygı düzeyinin artması, insülin hormonunun etkinliğini de azaltacağından yüksek kan şekeri seviyelerine neden olabilir. Bu durum diyabetli bireylerin kan şekeri değerlerinin hedef aralıkta kalmasını sağlamak amacıyla, bazen insülin ihtiyacını arttırabilmektedir. Diyabetliler bu nedenle stresli olduğu dönemlerde daha sık kan şekeri takibi yaparak, insülin dozlarını doğru şekilde yönetebilmelidir. İnsülin tedavisi almayan diyabetli bireyler için de stres ve kaygı düzeyinin arttığı dönemlerde, yine metabolik kontrollerin aksatılmaması gerekir.

Diyabetliler için stres yönetiminde dikkat edilmesi gerekenler ise şunlardır:

• Her koşulda olumlu düşünceler içinde olmaya özen gösterilmeli
• Uyku alışkanlığının kaliteli ve düzenli olmasına özen gösterilmeli
• Ev ortamı mümkünse sık havalandırılarak ve güneş ışığından bolca faydalanmaya özen gösterilmeli
• Sağlıklı, dengeli ve diyabete özgü doğru beslenme alışkanlığı sürdürülmeli
• Evde fiziksel aktiviteyi arttıracak uygun egzersizler planlanmalı ve aktif olunmalı
• Doğru ve etkili nefes alma alışkanlığı kazanılmalı ve sürdürülmeli
• Ruha iyi gelen, dingin ve rahatlatıcı müzikler tercih edilerek dinlenilmeli
• Yaşamın her anıyla uyum ve denge içinde olmaya özen gösterilmeli
• Ev ortamında ya da uygun alanlarda keyifli hobi alanları yaratılmalı
• Her gün mümkünse ılık duş alınarak rahatlanma sağlanmalı
• Stresle baş etmede başarısız olduğunu düşünülüyorsa gerektiğinde sağlık uzmanından destek alınmalı

Diyabetlilerin pandemi döneminde öz bakım sorumluluklarının farkında olmaları ve öz yönetimlerine özen göstermeleri, yaşam kalitelerini korumaları ve sağlıklı yaşam sürdürmeleri nedeniyle oldukça önemlidir.

Fotoğraf engin akyurt ve Unsplash aracılığıyla

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Kaynaklar

1. D. Wang, B. Hu, C. Hu, et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China.JAMA, 323 (2020), pp. 1061-1069.
2. Mukona D.M., Zvinavashe M. Self- management of diabetes mellitus during the Covid-19 pandemic: Recommendations for a resource limited setting. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews. Volume 14, Issue 6, November-December 2020, Pages 1575-1578.
3. W. Guan, Z. Ni, Y. Hu, et al. Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. N Engl J Med, 382 (2020), pp. 1708-1720.
4. F. Zhou, T. Yu, R. Du, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study. Lancet., 395 (2020), pp. 1054-1062.
5. Y. Yan, Y. Yang, F. Wang, et al. Clinical characteristics and outcomes of patients with severe covid-19 with diabetes. BMJ Open Diab Res Care, 8 (2020), Article e001343,  10.1136/bmjdrc-2020-001343
6. M. Puig-Domingo, M. Marazuela, A. Giustina. COVID-19 and endocrine diseases. A statement from the European Society of Endocrinology.Endocrine., 68 (2020), pp. 2-5
7. J.K. Yang, Y. Feng, M.Y. Yuan, et al. Plasma glucose levels and diabetes are independent predictors for mortality and morbidity in patients with SARS.Diabet Med, 23 (2006), pp. 623-628.
8. A. Ceriello, V. De Nigris, F. Prattichizzo. Why is hyperglycemia worsening COVID-19 and its prognosis? Diabetes Obes Metab (May 28 2020) 10.1111/dom.14098
9. F. Rubino, S.A. Amiel, P. Zimmet, et al. New-onset diabetes in Covid-19.New Engl J Med (Jun 12 2020), Article NEJMc2018688, 10.1056/nejmc2018688
10. www.saglik.gov.tr Erişim Tarihi: 16.11.2020