Ayurveda’ya Göre Doshalar: Eşsiz Biyoenerji Kalıplarımız

Fiziksel, zihinsel ve ruhsal bedenlerimizle dengeyi yakalayarak doğayla da daha uyumlu bir yaşamı teşvik eder Ayurveda öğretileri.

Sanskritçede “Yaşam Bilimi” anlamına gelen Ayurveda kadim geçmişiyle, sadece hastalıkların tedavi edilmesinin ötesinde sağlığın korunmasında da önemli bir şifa sistemidir.

Ayurveda’ya göre “Üçlü Doshalar (Tridoshalar)” bireysel farklılıkların dikkate alınarak sağlık sorunlarının önlemesi amacıyla kullanılır. Ayurveda uygulamalarıyla sağlığın desteklenmesinde; bireylerin fiziksel ve zihinsel bedenlerinde bozulan dosha dengesizliklerinin (Vikruti) düzeltilmesi hedeflenir.

Ayurveda’da Üç Dosha ve Özellikleri

Geleneksel Ayurveda öğretilerine göre; tüm evrenin kozmik bir zekâdan ve saf bilinç alanından ortaya çıktığına inanılır. Ayurveda’nın temel prensiplerinden biri beş temel element teorisidir. Eter, hava, ateş, su ve toprak elementleri evrenle birlikte insan bedeni de dahil olmak üzere bütün yaşamın yapı taşlarını oluşturur. Doshalar ise eşsiz biyoenerji kalıplarımızı ve yaşam gücümüzü belirleyen temel kuvvetlerdir.

Vata, Pitta ve Kapha olarak bilinen bu üç dosha, doğanın beş elementiyle (hava, uzay, ateş, su ve toprak) olan ahenkli dansıyla genel sağlığımızı ve iyi olma halimizi destekler.  

Vata Dosha (hareket), Pitta Dosha (metabolizma ve dönüşüm) ve Kapha Dosha (yapı ve istikrar) etkisiyle yaratılışın üç temel kuvvetini oluşturur. Ayurveda’ya göre bu üç dosha (doşa) fiziksel ve zihinsel bedenlerimizin birleşimiyle doğuştan gelen bünye tipimizi oluşturur. Hepimizin bünyesinde bu üç dosha belli kombinasyonda bulunur. Kişinin baskın doshası genel fiziksel ve zihinsel özelliklerini, sağlık durumunu ve yaşam tarzını belirler. Sağlığın korunması ve hastalıkların iyileştirmesinde bu üç doshanın dengede olması (Prakruti) arzu edilir.

Vata Dosha Özellikleri Nelerdir?

Hava ve eter (boşluk- akaşa) elementlerini özünde taşıyan Vata Dosha hareketin ve yeniliğin enerjisidir. Hafif, kuru, soğuk, sert, ince, devingen ve berrak niteliklere sahiptir.

Vata Dosha düşüncelerimizle birlikte yediklerimizin sindirilmesine kadar, fiziksel ve zihinsel bedenlerimizdeki tüm hareketlerden sorumludur. Nefes alıp vermemizi, kalp atışlarımızı ve bağırsaklarımızdaki hareketleri yönetir. Kalın bağırsaklarımız ana merkezi olmakla birlikte, beyin ve sinir sistemimiz ikincil merkezidir. Kalp (kalp atışı), akciğerler (solunum) ve pelvik bölgesi (idrar ve dışkı, adet dönemi, doğum ve boşalma) vata doshanın sorumluluğundadır. Ayrıca prana olarak da bilinen yaşam enerjimizden sorumludur.

Vata Dosha özellikleri baskın olanların genel özelliklerine baktığımızda:

• Fiziksel Özellikleri: Genelde ince ve narin yapılıdır. Kuru ve soğuk cilde sahiptir. Kuru ve seyrek saçları olabilir. Elleri ve ayakları genelde soğuktur. Uykuları hafiftir. Kolay kırılan tırnakları vardır.
• Zihinsel ve Duygusal Özellikleri: Yaratıcı, enerjik, çoşkulu ve hareketli bir yapıları vardır. Düzensiz, kaygılı, endişeli ve odaklanma zorluğu yaşama eğilimleri olur.
• Zihinsel Aktivitesi: Hızlı düşünür. Kolay sıkılabilir. Unutkan olabilir. Yaratıcı ve yenilikçi zihin yapıları vardır.
• Denge Durumunda Doğaları: Vata doshası dengede olanlar daha zinde, neşeli, yaratıcı, esnek ve hareketli olur.
• Dengesizlik Durumunda Doğaları: Vata doshası fazla aktive olanlar endişe, kaygı, uykusuzluk, üşüme, iştahsızlık, kabızlık ya da sindirim sorunları (gaz ve şişkinlik gibi) yaşayabilir.

Pitta Dosha Özellikleri Nelerdir?

Ateş ve su elementlerini özünde taşıyan Pitta Dosha dönüşüm ve sindirimin enerjisidir. Sıcak, keskin, kesici, asidik, akışkan, hareketli, yağlı ve hafif bir nitelik taşır. Vücudumuzda sindirim ve metabolizma süreçlerini kontrol eder.

Pitta Dosha düşüncelerin ve yiyeceklerin sindirilmesiyle birlikte enzimler, safra, ısı, hormonal sistemi ve nörotransmitterleri yönetir. Dönüşümden sorumlu olup, ana merkezi ince bağırsaktır. Beyin ve sinir sistemi (nörotransmitterler), gözler (görüş), kan (alyuvarlar), karaciğer (enzimler), dalak (bağışıklık, alyuvarlar) ve deri (melatonin) ikincil merkezleridir.

Pitta Dosha özellikleri baskın olanların genel özelliklerine baktığımızda:

• Fiziksel Özellikleri: Genelde orta yapılı, güçlü, kaslı, kızarık cilt ve sıcak vücut yapısına sahiptir. Açık renkli ya da kızıl saçları vardır. Keskin bakışlara sahiptir.
• Zihinsel ve Duygusal Özellikleri: Lider ruhlu olup, güçlü iradeleri vardır. Zeki ve kararlı bir doğaları vardır. Pitta dosha dengesi bozulduğunda daha sinirli, hoşgörüsüz, eleştirel olabilme eğilimleri olur.
• Zihinsel Aktivitesi: Analitik düşünme becerileri yüksektir. Yüksek hedefler belirleme ve başarılı olma arzuları olur.  Aşırı hırslı ve sabırsız olma eğilimleri olur.
• Denge Durumunda Doğaları: Pitta doshası dengede olanlar zeki ve berrak zihin yapısına sahiptir. Tutkulu ve yönlendirici olurlar. Sindirim sistemleri güçlüdür.
• Dengesizlik Durumunda Doğaları: Pitta doshası fazla aktive olanlar sinirli, endişeli, huzursuz ve öfkeli olabilir. Sindirim problemleri (mide yanması, ishal gibi) ve cilt döküntüleri gibi problemler yaşayabilir.

Kapha Dosha Özellikleri Nelerdir?

Toprak ve su elementlerini özünde taşıyan Kapha Dosha yapı ve dayanıklılığın enerjisidir. Büyüme ve gelişmeden sorumludur. Yavaş, soğuk, ağır, yumuşak, donuk, yağlı, sıvı, sümüksü, pürüzsüz, yoğun, statik, yapışkan, sert ve kaba niteliklere sahiptir. Fiziksel bedenimizdeki tüm hücreler, dokular ve organlar kapha doshanın sorumluluğundadır. Kapha vücuttaki önemli yapılarla temsil edilir. İstikrarı, yağlanma, nemlendirme ve korumayı yönetir. Ana merkezi midedir. Pankreas, ağız boşluğu (tükürük), boğaz ve sinüsler (mukoza tabakası), beyin ve omurilik (beyaz madde, omurilik sıvısı), böbrekler, eklemler ve göğüs dokusu (yağ, lenf) ikincil merkezleridir.

Kapha Dosha özellikleri baskın olanların genel özelliklerine baktığımızda:

• Fiziksel Özellikleri: Genelde güçlü ve kilolu yapıda olurlar. Yumuşak ve pürüzsüz ciltleri vardır. Güçlü ve beyaz dişleri vardır. Beden ısıları soğuktur.
• Zihinsel ve Duygusal Özellikleri: Sakin mizaçlı, sabırlı, sadık, sevecen ve güven verici yapıları vardır. Kapha dosha dengesi bozulduğunda tembel, inatçı, duygusal açıdan sıkışmış olma eğilimleri olur.
• Zihinsel Aktivitesi: Uzun vadeli düşünerek karar verme eğilimleri olur. Kimi zaman hareketsizlik ve motivasyon eksikliği sorunu yaşayabilir.
• Denge Durumunda Doğaları: Kapha doshası dengede olanlar huzurlu, sabırlı, sevgi dolu ve istikrarlı olurlar.
• Dengesizlik Durumunda Doğaları: Kapha doshası fazla aktive olanlar aşırı uyku, obezite, sinüs problemleri ve yavaş sindirim sorunları yaşayabilir.

Doğuştan Gelen Beden ve Zihin Yapımız Prakruti

Ayurveda’nın temel kavramlarından biri olan “Prakruti” ise doğuştan gelen doğal beden yapımızı ve zihinsel özelliklerimizi tanımlar. İçsel doğamızı, biyolojik yapımızı, zihinsel ve davranışsal özelliklerimizle birlikte genel eğilimlerimizi belirler. Genetik yapımız olarak da nitelendirilen prakruti anne karnında şekillenip ve yaşam boyunca değişmez. Fiziksel özelliklerimiz dahil, zihinsel ve duygusal özelliklerimizi de kapsar.

Prakruti, yaşam tarzımızla birlikte çevresel faktörlerimiz ve deneyimlerimizden bağımsız olarak doğuştan sahip olduğumuz içsel dengemizdir. Prakruti’mizi bilmemiz kendimizi daha iyi tanıyarak sağlıklı bir şekilde iyi yaş almamızı destekler. Böylece sağlıklı bir yaşam sürdürmemiz için beslenme ve günlük alışkanlıklarımızı fiziksel, zihinsel ve ruhsal bedenlerimizle birlikte çevremizle uyumlu hale getirmemizi sağlar.

Doğuştan sahip olduğumuz doğal beden ve zihin yapımız prakruti olarak nitelendirilirken… Doğuştan gelen yapımızı etkileyen dış etkenlerle (stres, yanlış beslenme, çevresel faktörler gibi) gelişen dengesizlik durumu vikruti olarak nitelendirilir. Bir örnek vermek gerekirse doğuştan sahip olduğumuz prakrutimiz Vata olabilir. Fakat bazen stres, uyku düzensizliği ya da yanlış beslenme alışkanlıklarımız nedeniyle vikrutimizde Pitta dengesizliği (sinirlilik veya sindirim sorunları gibi) gelişebilir.

Son Söz Olarak

Prakrutimizi bilmemiz daha sağlıklı, dengede ve doyumlu bir yaşam sürmemizde önemli rol oynar. Doğuştan getirdiğimiz özelliklerimizle uyumlu bir yaşam biçimiyle ve baskın doshamızı dengede tutacak seçimlerimizle, fiziksel ve zihinsel sağlığımızı destekleyebiliriz. Böylece yaşam doyumumuzu ve iyi olma halimizi de yükseltiriz.

Sorumluluk Reddi Beyanı: Bu sitede sunulan içerikler ve materyaller sadece bilgilendirme amaçlıdır. Paylaşımlar tıbbi hizmet, tıbbi talimat veya tıbbi öneri olarak anlaşılmamalıdır. Bu sitede yer alan bilgilerin hiçbiri, sağlık uzmanları ile yapılan görüşmelerin yerini almayı amaçlamamaktadır. Bu nedenle; sağlıkla ilgili her türlü gereksinimiz için mutlaka hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı ya da ilgili diğer sağlık uzmanlarına danışmanız ve tavsiyelerine uymanız önemlidir.

Kaynaklar

1. Edwards, M.T., Streiner, D.L. (2022). Development of a reliable Dosha self-assessment questionnaire. EXPLORE. Volume 18, Issue 5, September-October. 573-578. https://doi.org/10.1016/j.explore.2021.09.003
2. Jaiswal Y.S., Williams L.L. (2017). A glimpse of Ayurveda – The forgotten history and principles of Indian traditional medicine. Journal of Traditional and Complementary Medicine, 7 (1): 50-53.